Ciąża jest wymagającym okresem zarówno dla matki jak i rozwijającego się płodu. Od zasobów związków odżywczych w organizmie kobiety, w tym witamin i mikroelementów, zależy prawidłowy rozwój dziecka. W przypadku różnych niedoborów zwiększa się ryzyko powikłań ciąży, a nawet poronienia. Z tego względu zaleca się badania kontrolne, aby wychwycić niedobory i je uzupełnić. Morfologia jest jednym z nich, w której zauważyć można deficyty np. żelaza. Jest to mikroelement odpowiedzialny za dostarczenie tlenu całemu organizmowi. Pełni wiele istotnych funkcji i jego deficyty, szczególnie będąc w ciąży niekorzystnie odbijają się na matce i jej potomstwu. Niedobory żelaza mogą występować w różnych zakresach: przed-utajonym, utajonym i niedokrwistością. Częstość pojawienia się niedoboru żelaza jest największa u kobiet w ciąży. W Europie wskaźnik niedokrwistości sięga 26% wśród przyszłych matek.
Zapotrzebowanie na żelazo w ciąży
Nic dziwnego, że zapotrzebowanie w okresie ciąży rośnie w porównaniu do zwyczajowego okresu. W organizmie kobiety zachodzi wiele zmian. Następuje znaczny wzrost objętości osocza (nawet o połowę więcej) oraz wzrost masy erytrocytów. Oszacowano, że przez cały czas trwania ciąży następuje transfer do łożyska około 650 mg żelaza1. Wraz ze stażem ciąży, rośnie zapotrzebowanie na ten minerał. Zalecane dzienne spożycie (RDA) żelaza wynosi 27 mg.
Źródła żelaza w żywności
Najlepszym źródłem żelaza w postaci dobrze przyswajalnej – hemowej są produkty pochodzenia zwierzęcego: wątróbka, wołowina, drób czy jaja. Jednak w przypadku ciąży, nie zaleca się spożywania wątróbki z powodu wysokiej zawartości witaminy A. Pozostają więc pozostałe źródła, w tym roślinne, takie jak: rośliny strączkowe, natka pietruszki, produkty pełnoziarniste, w tym kasze. Jednak we wspomnianych produktach przyswajalność jest już znacznie niższa. W dodatku żelazo tworzy nierozpuszczalne związki z niektórymi substancjami obecnymi w żywności, np. polifenolami, szczawianami itp2. Jak widać, nie dość, że u kobiet w ciąży jest zwiększone zapotrzebowanie na ten mikroelement, to jeszcze spożywanie najbogatszego źródła jakim jest wątróbka nie jest wskazane. W dodatku przyszłe matki często zmagają się z nudnościami i mdłościami oraz mają specyficzne zachcianki, co nie pomaga w zaplanowaniu diety. Z tego względu, tym bardziej należy kontrolować parametry czerwonokrwinkowe i działać zawczasu.
Objawy i konsekwencje niedoboru żelaza w ciąży
Objawami świadczącymi o niedoborze są: bladość skóry, łamliwość włosów i paznokci, zajady w kącikach ust, obniżona odporność, osłabienie pamięci, zmęczenie, zaburzenia rytmu pracy serca, niedoczynność tarczycy i gorsze gojenie ran. W przypadku ciąży istnieje zwiększone ryzyko przerostu łożyska, przedwczesnego porodu, obniżonej masy urodzeniowej, a nawet śmierci zarówno matki jak i dziecka. Sam poród staje się trudniejszy, występuje obniżony przepływ krwi przez macicę co sprzyja zaburzeniom czynności skurczowej mięśnia macicy podczas porodu. Zauważono, że noworodki urodzone przez matki z anemią mają niższe stężenia hemoglobiny i zapasy żelaza3.Deficyty żelaza u matki mogą spowodować u dziecka zaburzenia układu nerwowego, w tym zaburzenia pamięci i neuroprzekaźników, a zmiany te mogą mieć konsekwencje już na resztę życia. Ponadto istnieje zwiększone ryzyko pojawienia się schizofrenii i autyzmu4,5.
Jak uniknąć rozwinięcia się niedoborów żelaza?
Przede wszystkim warto zadbać o planowanie potomstwa z wyprzedzeniem i odpowiednio przygotować do tego wymagającego procesu organizm kobiety. Zasoby ferrytyny, czyli zapasy żelaza na poziomie 70 µg/l uznaje się za wystarczające, więc warto dążyć do tych ilości, najlepiej już przed ciążą. Hemoglobina jest ostatnim parametrem, który ulega zmniejszeniu i świadczy już wtedy przeważnie o anemii. Warto poszukać przyczyny niskiej ferrytyny, która może wynikać z przewlekłego zakażenia np. pasożytami lub Helicobacter Pylori. Zwrócenie uwagę na dietę również ma znaczenie. Zmiana drobnych nawyków, jak nie popijanie posiłków bogatych w żelazo kawą lub mocną herbatą, nie dodawanie do tego posiłku produktów bogatych w wapń. Z kolei dodatek źródła witaminy C będzie pomocny. Organizm wtedy będzie miał z czego czerpać w trakcie trwającej ciąży. Jeśli nie udało się podziałać zawczasu, to można rozważyć dodatkowe wsparcie dobrym preparatem już w ciąży. Istnieją doniesienia, że profilaktyczna suplementacja żelazem zmniejsza pojawienie się deficytu tego pierwiastka o 67%. Należy dodać, że nadmiar żelaza również może mieć negatywne konsekwencje, jednak niedobór jest bardziej zagrażający6.
W przypadku wyboru produktu należy zwrócić uwagę na formę chemiczną w jakiej występuje. Chelat, czyli diglicynian żelaza jest najbardziej polecaną formą i wysokoprzyswajalną. W dodatku nie podrażnia przewodu pokarmowego, gdzie przyjmowanie innych form może spowodować bóle brzucha, zaparcia, zgagę itp. Wspomniana postać jest bardziej odporna na składniki zaburzające wchłanianie w diecie, więc jeśli ktoś preferuje suplementację do posiłku, to nie musi się tak obawiać zaburzeń w przyswojeniu tego pierwiastka7.
Bibliografia:
1Means RT. Iron Deficiency and Iron Deficiency Anemia: Implications and Impact in Pregnancy, Fetal Development, and Early Childhood Parameters. Nutrients. 2020 Feb 11;12(2):447.
2Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie., PZH, 2020
3Basrowi RW, Zulfiqqar A, Sitorus NL. Anemia in Breastfeeding Women and Its Impact on Offspring’s Health in Indonesia: A Narrative Review. Nutrients. 2024 Apr 25;16(9):1285.
4Georgieff MK. Iron deficiency in pregnancy. Am J Obstet Gynecol. 2020 Oct;223(4):516-524. doi: 10.1016/j.ajog.2020.03.006. Epub 2020 Mar 14.
5Pietrzak B. i wsp.: Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2016, tom 1, nr 3
6Georgieff MK, Krebs NF, Cusick SE. The Benefits and Risks of Iron Supplementation in Pregnancy and Childhood. Annu Rev Nutr. 2019 Aug 21;39:121-146. doi: 10.1146/annurev-nutr-082018-124213. Epub 2019 May 15.
7Chibanda Y, Brookes M, Churchill D, Al-Hassi H. The Ferritin, Hepcidin and Cytokines Link in the Diagnoses of Iron Deficiency Anaemia during Pregnancy: A Review. Int J Mol Sci. 2023 Aug 28;24(17):13323.
