Kategoria: Karmienie i ciąża

Przyjście na świat dziecka jest dużą zmianą codzienności rodziców. Głównie wymaga od nich uwagi i czasu poświęcanego dla noworodka. Często wiąże się to z nieprzespanymi nocami, szczególnie na początku. Dokładające się do tego niedobory żelaza znacznie zwiększają poziom zmęczenia i drażliwości matki. Zapewnienie jej odpowiedniego odżywienia i wyrównanie deficytów jakie mogły pojawić się w okresie ciąży doda sił i zasobów do radzenia sobie z nową sytuacją. Żelazo jest składnikiem hemoglobiny, która rozprowadza tlen po całym organizmie. Wspomaga też prawidłowe działanie układu immunologicznego¹.

Niedobór żelaza u kobiet karmiących piersią

Matki nie dość, że w ciąży mają zwiększone zapotrzebowanie na żelazo z powodu potrzeb dziecka, to jeszcze podczas porodu tracą krew w różnych ilościach. To znacznie zwiększa podatność tych kobiet na niedobór żelaza. Poza tym zwiększone ryzyko niedoboru mają kobiety z wieloma ciążami w przeszłości, zaniedbaniem odpowiedniej podaży żelaza w ciąży oraz w przypadku towarzyszących zakażeń np. Helicobacter Pylori. Deficyty tego pierwiastka mogą być jedną z przyczyn występowania u nich depresji poporodowej, z powodu tego, że uczestniczy on w syntezie neuroprzekaźników. Mikroelement ten jest potrzebny do produkcji hormonów tarczycy, a jej niedoczynność objawia się m.in. zmęczeniem i spowolnionym metabolizmem całego organizmu. Ponadto młode matki często zmagają się z wypadaniem włosów, które może być również spowodowane osłabioną pracą tarczycy i niską ferrytyną we krwi. Wskazane jest zrobienie kontrolnych badań m.in. morfologii, ferrytyny, aby sprawdzić stan odżywienia organizmu. Nie u każdej kobiety po okresie ciąży będzie problem z niską ferrytyną, więc jest to kwestia indywidualna. Uważa się, że żelazo wykorzystywane podczas ciąży do budowy erytrocytów może być znów użyte już po porodzie. Z tego względu ustalono dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek w ilości 10mg (RDA) u kobiet w okresie laktacji. Z kolei według Grupy Ekspertów zapotrzebowanie to wynosi 20 mg dziennie. Trudności w odpowiednim dostarczeniu tego pierwiastka z diety mogą mieć kobiety będące wegetariankami i wegankami, a także nie przepadające za produktami mięsnymi².

Suplementacja żelaza u kobiet karmiących piersią

W badaniu randomizowanym kontrolowanym Jorgensen J. i wsp. sprawdzono wpływ suplementacji żelaza po ciąży przez ponad 3 miesiące. Jak można się spodziewać, u tych kobiet nastąpiło zwiększenie poziomu hemoglobiny i żelaza oraz mniej z nich miało obniżoną ferrytynę w porównaniu z matkami niebiorącymi preparatu. Nadmiar żelaza może powodować stres oksydacyjny w organizmie, więc naukowcy chcieli sprawdzić ten aspekt. Parametry mogące świadczyć o wspomnianym stresie nie zostały zwiększone. Jedynie u osób z wyższym stanem zapalnym na początku badania, nie zauważono wzrostu ferrytyny. To pokazuje, że lepiej przed/lub w trakcie przyjmowania żelaza postarać się zadbać o przeciwzapalne produkty w diecie i suplementacji³. W przypadku wpływu spożycia tego mikroelementu na skład mleka, sprawdziło to m.in. badanie Bzikowska-Jura A. i wsp. Zaobserwowano, że zawartość w diecie i suplementacji zarówno żelaza jak i cynku koreluje z ich ilością w mleku kobiecym. Jednak, istnieją też doniesienia, że mleko jest wytwarzane z odpowiednią zawartością żelaza, czasem kosztem matki, której może zostawać mniej tego mikroelementu⁴.

Suplementacja żelaza a anemia

Wskazaniem do suplementacji jest na pewno anemia, ponieważ jest to już dość poważny stan, w którym sama dieta nie wystarczy. Hemoglobina jest wynosi wtedy poniżej 10g/dl. Dawki żelaza mogą wtedy sięgać nawet od 60 do 200 mg dziennie. W przypadku jedynie obniżonego parametru ferrytyny, lepiej uzupełniać zapasy mniejszą ilością, np. 20 – 30 mg dziennie. Nadmierna dawka w tym przypadku może zwiększyć poziom hepcydyny. Natomiast ten parametr hamuje wchłanianie żelaza w organizmie i zwiększa stan zapalny, więc tworzy się błędne koło⁵. Można wspomóc dodatkowo jego przyswajanie zarówno z posiłku jak i suplementacji wzbogacając dietę w witaminę C.

Na co zwrócić uwagę przy wyborze preparatu z żelazem?

Produkty dostępne na rynku są w różnych postaciach, np. w kapsułkach lub w płynie. Te w płynie będą nieco lepiej się przyswajać, szczególnie w porównaniu z tabletkami zawierającymi wypełniacze. Ponadto najlepiej wchłania się w postaci chemicznej – diglicynianu żelaza. Inne, czyli na przykład siarczan, fumaran lub glukonian żelaza wchłaniają się trochę gorzej i mogą zalegać w przewodzie pokarmowym, podrażniając go. Chelat jest formą najbardziej łagodną dla przewodu pokarmowego. To jest istotna kwestia, ponieważ suplementacja żelazem może powodować zaparcia, biegunkę i dyskomfort ze strony żołądka⁶. Charakteryzuje się również względną odpornością na obecność czynników hamujących przyswajanie tego składnika.

Bibliografia:
¹Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie., PZH, 2020
²Borszewska-Kornacka M. i wsp.: Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji. Standardy Medyczne/Pediatria, 2013, T. 10, 265-279
³Jorgensen JM, Yang Z, Lönnerdal B, Chantry CJ, Dewey KG. Effect of iron supplementation during lactation on maternal iron status and oxidative stress: A randomized controlled trial. Matern Child Nutr. 2017 Oct;13(4):e12394.
⁴Bzikowska-Jura A, Sobieraj P, Michalska-Kacymirow M, Wesołowska A. Investigation of Iron and Zinc Concentrations in Human Milk in Correlation to Maternal Factors: An Observational Pilot Study in Poland. Nutrients. 2021 Jan 21;13(2):303.
⁵Bronisława Pietrzak, Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz, Beata Marciniak, Andrzej Witek: Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii. Gin. Perinat. Prakt. 2016; 1, 3: 115–121
⁶https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iron-HealthProfessional/

Laktacja jest skomplikowanym procesem, zarządzanym przez hormony. Bazą tego procesu są związki odżywcze matki, które trafiają do gruczołów mlekowych. Celem jest pełne odżywienie niemowlęcia przez jego pierwsze 6 miesięcy życia, aby mogło się prawidłowo rozwijać. Na skład mleka wpływa etap laktacji, dieta matki, a także jej skład ciała¹. Wspomniana dieta może nie zapewniać wysokich potrzeb organizmu, tym bardziej, że matka może być zmęczona opieką nad dzieckiem i nie mieć sił na spędzanie dodatkowego czasu w kuchni. Niedobory u matki wpływają na jakość jej mleka, dlatego ważne jest ich wykrycie i uzupełnianie zapasów na bieżąco².

Zapotrzebowanie na witaminy i minerały w czasie laktacji

Okres karmienia piersią jest na tyle wymagającym procesem, że zapotrzebowanie na składniki odżywcze jest największe, jeśli chodzi o cały okres życia kobiety. Na kwasy tłuszczowe omega-3, jod, witaminę A jest niemal 2-krotnie większe zapotrzebowanie niż standardowo. Zwiększone potrzeby są również na takie minerały jak: magnez, potas, cynk, miedź, selen, mangan i witaminy: E, C oraz z grupy B³.

Częste niedobory u kobiet w czasie laktacji

Deficyty żywieniowe u kobiet zależą m.in. od miejsca zamieszkania, czasu karmienia piersią i nawyków żywieniowych i/lub stosowanych wykluczeń. Zauważono, że u kobiet w czasie laktacji pojawiają się takie niedobory składników odżywczych jak:

• witaminy z grupy B: B9 i B12
• witaminy A
• witaminy D
• wapnia
• żelaza
• jodu
• kwasów tłuszczowych omega-3: EPA i DHA 1

Natomiast w badaniu Moran i wsp. wykryto następujące niedobory witamin: A, C, B1, B2, B3, B6, B9. Kobiety w czasie laktacji są bardziej narażone na niedobór witaminy D, możliwe z powodu przenikania jej do pokarmu albo zwiększone potrzeby fizjologiczne. Wiele badań pokazuje, że dodatkowa suplementacja zarówno witaminami jak i minerałami przeważnie skutkuje poprawą jakości mleka. Takie składniki jak: kwas foliowy, witamina D, żelazo, wapń, miedź i cynk są zapewniane dziecku w odpowiedniej ilości, ale może się to odbywać kosztem matki. Z tego wynika, że jeśli nie zapewni ona sobie odpowiednich ilości tych składników z diety, to odczuje ich niedobory i gorsze samopoczucie.

Wpływ odżywienia matki na rozwój dziecka

Natura jest tak stworzona, by mleko matki zapewniło prawidłowe odżywienie dziecka na początku jego życia. Jednak od matki w dużej mierze zależy, jaka będzie jakość i objętość jej mleka. Witaminy i składniki mineralne biorą udział w syntezie DNA, rozwoju układu nerwowego, różnych procesach metabolicznych, transporcie tlenu i wiele więcej. Dowodem na to jest szybki wzrost niemowlęcia, po pierwszym pół roku dwukrotnie zwiększa swoją wagę. Proces ten jest sprawdzany za pomocą odpowiednich wskaźników⁴. Matki są głównym źródłem dla dziecka witamin z grupy B, witaminy A, jodu i selenu, których wartości są szczególnie wrażliwe na obecność w diecie. Na przykład zaobserwowano związek między ilością jodu w mleku a jego wydalaniem wraz z moczem przez niemowlę. Z kolei kwasy tłuszczowe, m.in. omega-3 już po kilku godzinach od spożycia są w mleku i potrafią się tam znajdować nawet kilka dni.

Co warto suplementować w czasie laktacji?

Należy podkreślić, że najlepiej dopasować suplementację pod siebie, swoje schorzenia i własne niedobory. Można to zrobić m.in. robiąc badania krwi oraz obserwując swoje samopoczucie. Związki jakie warto rozważyć to:

1. Witamina D3
   Zalecana obowiązkowo każdemu, tym bardziej matce, która dzieli się swoimi zasobami jeszcze z dzieckiem. Jeśli kobieta cierpi na deficyty tej witaminy, także w mleku będą niskie ilości. Standardową zalecaną dawką jest 2000IU witaminy D3 dziennie, chyba że znany jest poziom we krwi, to wtedy ilość jest dobierana indywidualnie⁵.
2. Kwasy tłuszczowe omega-3
   Są to tłuszcze o licznych funkcjach. Przede wszystkim wspomagają rozwój układu nerwowego, w tym mielinizację oraz wzrok. Szczególnie DHA ma zdolność do odkładania się w mózgu, wspomagając jego pracę. U dzieci zauważono lepszy rozwój psychomotoryczny, zmniejszenie ryzyka alergii i infekcji, dzięki suplementacji ich matek DHA (kwasem dokozaheksaenowym). Jeśli matka nie przepada za rybami, powinna suplementować DHA w dawce 400-600 mg dziennie⁶.
3. Magnez
   Wsparcie tym mikroelementem można rozważyć jeśli matka odczuwa wzmożony stres, zmęczenie i drażliwość. Magnez wspomaga pracę układu nerwowego oraz odpowiada za wchłanianie i aktywację witaminy D3.
4. Cynk
   W jednym badaniu wykazano, że matki stosujące codziennie 15 mg miały o wiele mniejszy spadek zasobów tego mikroelementu w porównaniu z tymi bez suplementacji. Cynk wspiera utrzymanie silnych włosów i paznokci, wzmacnia odporność i pracę tarczycy.
5. Żelazo
   W przypadku wartości ferrytyny we krwi niższej niż 30 ng/ml mogą już pojawić się objawy niedoboru. Przeważnie jest to zmęczenie, bladość skóry, wypadanie włosów, słabe paznokcie i obniżona wydolność fizyczna. Wtedy należy uzupełnić zapasy żelaza.
6. Jod
   Odpowiednie ilości jodu są niezbędne, by u dziecka nie rozwinął się m.in. kretynizm. W ciąży suplementacja jest obowiązkowa, co nie znaczy, że w trakcie laktacji już będzie zbędna. Jak wspomniano, do mleka trafia ten mikroelement, więc dziecko na tym skorzysta. Teoretycznie sól jest jodowana, jednak pierwiastek ten może się ulatniać.
7. B-complex lub witamina B12
   Witaminę B12 obowiązkowo powinny przyjmować wegetarianki i weganki, gdyż podstawowym źródłem tej witaminy są produkty pochodzenia zwierzęcego. Pozwoli to uniknąć pojawieniu się deficytów u dziecka, które mogą objawiać się powikłaniami w układzie nerwowym i krwiotwórczym. Witaminy z grupy B współgrają ze sobą w działaniu w organizmie, więc jeśli matka odczuwa niedobory którejś z nich to lepiej zawczasu uzupełnić jej ,,towarzyszki’’. Nadmiar tych witamin wydalany jest z moczem.

Należy zwrócić uwagę na potencjalne interakcje miedzy mikroskładnikami odżywczymi, więc najlepiej ustalić suplementację ze specjalistą.

Bibliografia:
¹Carretero-Krug A, Montero-Bravo A, Morais-Moreno C, Puga AM, Samaniego-Vaesken ML, Partearroyo T, Varela-Moreiras G. Nutritional Status of Breastfeeding Mothers and Impact of Diet and Dietary Supplementation: A Narrative Review. Nutrients. 2024 Jan 19;16(2):301.
²Bzikowska-Jura A, Czerwonogrodzka-Senczyna A, Olędzka G, Szostak-Węgierek D, Weker H, Wesołowska A. Maternal Nutrition and Body Composition During Breastfeeding: Association with Human Milk Composition. Nutrients. 2018 Sep 27;10(10):1379.
³Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie., PZH, 2020
⁴Abe SK, Balogun OO, Ota E, Takahashi K, Mori R. Supplementation with multiple micronutrients for breastfeeding women for improving outcomes for the mother and baby. Cochrane Database Syst Rev. 2016 Feb 18;2(2):CD010647.
⁵https://ncez.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2021/03/wit-d-suplementacja.pdf
⁶Borszewska-Kornacka M. i wsp.: Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie zaleceń żywieniowych dla kobiet w okresie laktacji. Standardy Medyczne/Pediatria, 2013, T. 10, 265-279

Kobiety są szczególnie narażone na anemię, i to niemal w każdym okresie życia. Miesiączka regularnie wyczerpuje zapasy żelaza. Natomiast ciąża jest okresem, gdy dziecko zabiera matce wszystkie niezbędne substancje do własnego rozwoju. Później, w procesie karmienia piersią trwającym średnio pół roku również musi odżywić niemowlę. Anemia spowodowana niedoborem żelaza nie tylko wpływa negatywnie na samopoczucie matki, ale także zwiększa znacznie ryzyko anemii u dziecka karmionego jej mlekiem.

Zapotrzebowanie na żelazo podczas karmienia piersią

Kobiety w ciąży mają zalecane dzienne spożycie (RDA) na poziomie 27 mg/dzień, czyli o 9 mg więcej niż przed ciążą. Z kolei podczas karmienia piersią norma wynosi 10mg na dzień, oczywiście jeśli wcześniej nie pojawiła się anemia. Wtedy należy uzupełnić zapasy żelaza w większej ilości¹. Szacunki WHO z 2019 r. mówią, że częstość występowania anemii u kobiet w ciąży na świecie plasuje się na poziomie 36%.² Z kolei u kobiet karmiących piersią, w niektórych obszarach sięga wartości nawet 80%. Większe rozpowszechnienie problemu jest w krajach rozwijających się, co nie znaczy, że reszta kobiet w krajach rozwiniętych nie jest narażona.

Przyczyny anemii podczas karmienia piersią

Na zwiększone ryzyko pojawienia się anemii ma wpływ wiele czynników. Począwszy od statusu społeczno-ekonomicznego i wykształcenia, co wydaje się jasnym połączeniem. Niższe wykształcenie i status materialny wiąże się z niewiedzą na temat odpowiedniego odżywiania i czasem niemożliwością kupna preparatu z żelazem. Im więcej kobieta przeszła ciąż w krótkim czasie, tym większa podatność na anemię. Matka podczas każdej ciąży traci składniki odżywcze i musi je później uzupełnić, co nie zawsze się udaje. Sam poród jest związany z utratą krwi, więc nawet jeśli kobieta nie miała znacznych deficytów w czasie ciąży, to po porodzie może się to zmienić. Do tego dokładają się standardowe czynniki, takie jak upośledzone wchłanianie z jakichś powodów (np. zakażenie Helicobacter Pylori), błędy żywieniowe (np. popijanie posiłków kawą) oraz inne niedobory np. witaminy A, miedzi, które oddziałują na gospodarkę żelaza. Podstawową kwestią, która znacznie chroni przed wystąpieniem anemii podczas karmienia piersią jest suplementacja żelaza w trakcie ciąży³.Produkcja mleka również wymaga zapasów energetycznych oraz witamin i składników mineralnych, w tym żelaza.

Objawy anemii podczas karmienia piersią

W morfologii anemia objawia się wskaźnikami stężenia hemoglobiny (Hb) i/lub liczby czerwonych krwinek (RBC) poniżej norm laboratoryjnych. Zapasy żelaza, czyli ferrytyny są również obniżone (>30mcg/l) i stężenie żelaza we krwi (<55mcg/l)⁴.Anemia podczas laktacji powoduje różne skutki uboczne. Przede wszystkim wpływa na odporność, zmniejszając zdolność organizmu do radzenia sobie z patogenami. Może powodować też m.in. zapalenie sutka, zapalenie przewodów, czy zakażenie dróg moczowych. Z kolei dziecko dostaje gorszej jakości i niższej objętości mleko. Zwiększone jest również ryzyko depresji poporodowej. Poza tym towarzyszą kobiecie standardowe dolegliwości niedokrwistości, takie jak: zmęczenie, osłabienie, gorsza pamięć, wypadanie włosów, drażliwość, kołatanie serca.

Anemia u niemowląt karmionych piersią

Wykazano, że niedokrwistość u matki aż 3-krotnie zwiększa ryzyko niedokrwistości u niemowląt. Podsumowując wiele danych, istnieje zależność między anemią matek podczas karmienia piersią, a anemią niemowląt oraz ich wzrostem. Szczególnie narażone są niemowlęta urodzone przed terminem i/albo z niską masą urodzeniową. Noworodki mają wysokie zapotrzebowanie na żelazo spowodowane głównie szybkim wzrostem. Niedokrwistość z niedoboru żelaza u tak małych dzieci może powodować różne zaburzenia, które w niektórych aspektach mogą być nieodwracalne. Zaburzenia te mogą obejmować pracę mózgu i rozwój psychiczny⁵. W dodatku noworodkom może brakować pokarmu, gdyż jak wspomniano anemia poporodowa u kobiet może skutkować zmniejszoną objętością mleka. Ponadto powiązano stężenie hemoglobiny u matki ze składem mleka⁶.

Zalecenia dla kobiet z anemią w czasie laktacji

Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza polega przede wszystkim w przyjmowaniu preparatów zawierających brakujący pierwiastek. Z diety przy takich deficytach ciężko byłoby uzupełnić braki. Warto wybrać produkt wysokoprzyswajalny, np. diglicynian żelaza, który jednocześnie jest łagodny dla przewodu pokarmowego. Inne formy chemiczne niestety niosą ze sobą ryzyko dolegliwości żołądkowo-jelitowych, m.in. zaparcia, bole brzucha. Profilaktycznie w czasie laktacji zaleca się przyjmowanie tego minerału w dawce 30 mg/dobę. W przypadku już obecnej anemii, dawki sięgają wartości od 60 do 200mg⁷.

Bibliografia:
¹Jarosz M. i wsp.: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. 2020, PZH
²Basrowi RW, Zulfiqqar A, Sitorus NL. Anemia in Breastfeeding Women and Its Impact on Offspring’s Health in Indonesia: A Narrative Review. Nutrients. 2024 Apr 25;16(9):1285.
³Liyew AM, Teshale AB. Individual and community level factors associated with anemia among lactating mothers in Ethiopia using data from Ethiopian demographic and health survey, 2016; a multilevel analysis. BMC Public Health. 2020 May 24;20(1):775.
⁴Sieroszewski P. i wsp.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące diagnostyki leczenia niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza. Via Medica, 2022
⁵https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iron-HealthProfessional/
⁶Jareen K Meinzen-Derr, M Lourdes Guerrero, Mekibib Altaye, Hilda Ortega-Gallegos, Guillermo M Ruiz-Palacios, Ardythe L Morrow, Risk of Infant Anemia Is Associated with Exclusive Breast-Feeding and Maternal Anemia in a Mexican Cohort12, The Journal of Nutrition, Volume 136, Issue 2,2006.
⁷Bronisława Pietrzak, Agnieszka Seremak-Mrozikiewicz, Beata Marciniak, Andrzej Witek: Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii. Gin. Perinat. Prakt. 2016; 1, 3: 115–121