Niedobór żelaza jest jednym z najczęstszych niedoborów składników odżywczych na świecie i może prowadzić do anemii z niedoboru żelaza. W przypadku takiego niedoboru organizm ma problemy z produkcją wystarczającej ilości hemoglobiny – białka w czerwonych krwinkach odpowiedzialnego za transport tlenu do tkanek. Objawy mogą obejmować zmęczenie, osłabienie, zawroty głowy, bladość skóry, a także kruchość paznokci i wypadanie włosów. Aby skutecznie przeciwdziałać niedoborowi żelaza, ważne jest połączenie odpowiednich źródeł żelaza w diecie, suplementacji (jeśli konieczna) oraz dbanie o optymalne wchłanianie żelaza. Oto kilka wskazówek:
Wybór bogatych źródeł żelaza
Żelazo w diecie występuje w dwóch formach: żelazo hemowe (pochodzenia zwierzęcego) i żelazo niehemowe (pochodzenia roślinnego). Żelazo hemowe jest lepiej przyswajalne przez organizm niż żelazo niehemowe. Dlatego warto, jeśli to możliwe, łączyć różne źródła żelaza.
Produkty zwierzęce (żelazo hemowe)
Czerwone mięso: np. wołowina, jagnięcina i wątróbka to jedne z najlepszych źródeł żelaza hemowego.
Drób: mięso drobiowe, zwłaszcza ciemne części kurczaka i indyka, zawiera żelazo.
Ryby i owoce morza: szczególnie sardynki, ostrygi, małże i tuńczyk.
Jajka: żółtko jaj jest źródłem żelaza, choć w mniejszych ilościach niż mięso.
Produkty roślinne (żelazo niehemowe)
Rośliny strączkowe: soczewica, ciecierzyca, fasola i groch to dobre źródła żelaza niehemowego.
Zboża pełnoziarniste: np. owsianka, amarantus, kasza gryczana i komosa ryżowa.
Orzechy i nasiona: pestki dyni, sezam, migdały oraz orzechy nerkowca zawierają żelazo.
Warzywa liściaste: szpinak, jarmuż, natka pietruszki i rukola są bogate w żelazo.
Suszone owoce: szczególnie morele, śliwki i rodzynki.
Suplementacja żelaza
Suplementy żelaza mogą być konieczne w przypadku dużego niedoboru lub trudności z uzupełnieniem żelaza wyłącznie poprzez dietę. Łatwo przyswajalną formą żelaza jest żelazo w płynie. Warto jednak stosować je pod nadzorem lekarza, ponieważ nadmiar żelaza może być szkodliwy dla zdrowia. Najczęściej dostępne formy suplementów żelaza to:
Siarczan żelaza: przystępna cenowo, choć może wywoływać problemy trawienne u niektórych osób.
Gluonian żelaza i fumarian żelaza: są lepiej tolerowane przez przewód pokarmowy i mogą być dobrą alternatywą.
Żelazo w formie chelatowanej: żelazo połączone z aminokwasami lub innymi substancjami zwiększającymi wchłanianie, zwykle łatwiej przyswajalne i łagodniejsze dla żołądka.
Czynniki wspomagające wchłanianie żelaza
Odpowiednie wchłanianie żelaza jest kluczowe, szczególnie w przypadku żelaza niehemowego. Istnieje kilka sposobów na poprawę jego wchłaniania:
Witamina C: bardzo skutecznie wspomaga wchłanianie żelaza. Warto dodawać do posiłków bogatych w żelazo produkty zawierające witaminę C, takie jak papryka, cytrusy, kiwi czy natka pietruszki.
Unikanie wapnia w posiłkach z żelazem: wapń utrudnia wchłanianie żelaza, dlatego warto oddzielić spożywanie produktów bogatych w wapń (np. mleka i jego przetworów) od posiłków zawierających żelazo.
Kwasy organiczne: np. kwas cytrynowy i mlekowy także wspomagają przyswajanie żelaza – można więc stosować zakwaszające dodatki jak sok z cytryny do sałatek.
Unikanie herbaty i kawy podczas posiłków: taniny i polifenole zawarte w tych napojach zmniejszają wchłanianie żelaza.
Czas stosowania suplementów i badania kontrolne
Suplementacja żelaza powinna trwać co najmniej kilka tygodni, a czasem nawet miesięcy, w zależności od poziomu wyjściowego niedoboru. Warto kontrolować poziom żelaza we krwi, wykonując badania takie jak morfologia, poziom ferrytyny (białko magazynujące żelazo) i transferyny (białko transportujące żelazo).
Podsumowanie
Aby skutecznie uzupełnić niedobór żelaza, warto połączyć dietę bogatą w produkty zawierające żelazo, suplementację (w razie potrzeby) oraz odpowiednie nawyki wspomagające wchłanianie żelaza. Jeśli problem z niedoborem jest poważny, zaleca się także współpracę z lekarzem, który pomoże dobrać odpowiednie dawki suplementów oraz monitorować postępy w terapii.
Bioradix Xenico żelazo w płynie jest preparatem zawierającym żelazo w formie łatwo przyswajalnej przez organizm. Jest to suplement diety przeznaczony do uzupełniania niedoborów żelaza, szczególnie u osób z anemią z niedoboru żelaza.
Suplementacja żelaza jest kluczowa w leczeniu i zapobieganiu niedoborom żelaza, które mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak anemia. Jednak samo przyjmowanie nie gwarantuje skutecznej terapii. Kluczowe jest jego prawidłowe wchłanianie, które zależy od wielu czynników, w tym pory dnia, diety, obecności innych leków czy składników odżywczych.
Rola żelaza w organizmie
Żelazo jest niezbędnym składnikiem hemoglobiny – białka odpowiedzialnego za transport tlenu w krwi, a także mioglobiny w mięśniach, enzymów i wielu procesów metabolicznych. Niedobory mogą prowadzić do osłabienia, zmęczenia, problemów z koncentracją, osłabienia układu odpornościowego. W ciężkich przypadkach – do anemii z niedoboru żelaza. Dlatego suplementacja jest często zalecana, szczególnie u osób z grup ryzyka, takich jak kobiety w ciąży, dzieci, osoby starsze, sportowcy, a także wegetarianie i weganie.
Najlepsza pora dnia na przyjmowanie żelaza
Przyjmowanie rano na czczo:
Najlepsze wchłanianie. Żelazo najlepiej przyswaja się na czczo, ponieważ w tym czasie w przewodzie pokarmowym nie znajdują się inne substancje, które mogłyby ograniczyć jego wchłanianie. Przyjmowanie suplementu około 30-60 minut przed pierwszym posiłkiem dnia pozwala na maksymalne wykorzystanie dostępnego żelaza.
Zalety: Wczesne przyjęcie sprawia, że organizm może lepiej wykorzystać go w ciągu dnia. Jest to również praktyczne, ponieważ poranne przyjmowanie suplementów bywa łatwiejsze do zapamiętania.
Wady: U niektórych osób przyjmowanie na czczo może prowadzić do dolegliwości żołądkowych, takich jak nudności, bóle brzucha czy wymioty.
Przyjmowanie po posiłku:
Lepsza tolerancja żołądkowa. Dla osób, które doświadczają skutków ubocznych przyjmowania na czczo, zaleca się przyjmowanie suplementów po lekkim posiłku. Chociaż wchłanianie może być nieco mniejsze, to łagodniejsze dla układu pokarmowego.
Żelazo po posiłku może być gorzej przyswajalne, szczególnie jeśli posiłek zawiera składniki utrudniające wchłanianie, jak wapń czy polifenole (np. kawa, herbata).
Podział na kilka dawek w ciągu dnia:
Wysokie dawki: W przypadku dużych niedoborów lekarz może zalecić podzielenie dawki suplementu na kilka porcji w ciągu dnia. Pozwala to organizmowi na lepsze wchłanianie. Badania wykazały, że organizm lepiej przyswaja żelazo z mniejszych dawek niż z jednej dużej dawki.
Zalety: Podzielenie dawki zmniejsza ryzyko podrażnień układu pokarmowego i poprawia biodostępność żelaza.
Wady: Może być mniej wygodne i wymagać pamiętania o kilku dawkach w ciągu dnia.
Jakie produkty spożywcze wspomagają, a jakie utrudniają wchłanianie żelaza?
Oprócz pory dnia, kluczowym elementem dla skutecznej suplementacji żelaza jest dieta. Niektóre składniki odżywcze mogą wspierać wchłanianie, podczas gdy inne je ograniczają.
Produkty wspomagające wchłanianie:
Witamina C (kwas askorbinowy). Witamina C jest jednym z najważniejszych składników wspierających wchłanianie żelaza niehemowego, czyli tego pochodzenia roślinnego oraz zawartego w suplementach. Przekształca ona żelazo trójwartościowe (Fe3+) w łatwiej przyswajalną formę dwuwartościową (Fe2+). Przykłady produktów bogatych w witaminę C: papryka, brokuły, truskawki, cytrusy (pomarańcze, cytryny), kiwi.
Białka zwierzęce. Mięso, zwłaszcza czerwone (wołowina, jagnięcina), a także ryby i drób zawierają żelazo hemowe, które jest znacznie lepiej przyswajalne przez organizm (15-35%) w porównaniu do żelaza niehemowego. Dodatkowo, spożywanie produktów mięsnych zwiększa także przyswajanie żelaza niehemowego z innych źródeł (efekt tzw. „czynnika mięsa”).
Produkty utrudniające wchłanianie:
Wapń. Suplementy wapnia, produkty mleczne (mleko, ser, jogurt) mogą hamować wchłanianie. Działa to zarówno na żelazo hemowe, jak i niehemowe. Zaleca się unikanie przyjmowania suplementów żelaza w połączeniu z produktami bogatymi w wapń lub z suplementami wapnia.
Fityniany i błonnik. Fityniany występują w pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach, orzechach oraz roślinach strączkowych. Związki te mogą ograniczać wchłanianie żelaza, tworząc z nim nierozpuszczalne kompleksy. Również błonnik, szczególnie w dużych ilościach, może spowalniać wchłanianie.
Polifenole. Herbata (zwłaszcza czarna), kawa, czerwone wino oraz niektóre zioła zawierają polifenole, które ograniczają wchłanianie żelaza niehemowego. Dlatego zaleca się unikanie picia tych napojów w czasie przyjmowania lub bezpośrednio po nim.
Leki i suplementy. Niektóre leki (np. inhibitory pompy protonowej, stosowane w leczeniu refluksu żołądkowo-przełykowego) mogą wpływać na zmniejszenie kwasowości żołądka, co z kolei utrudnia wchłanianie. Należy także unikać jednoczesnego przyjmowania leków zobojętniających kwas żołądkowy oraz niektórych antybiotyków.
Jak unikać skutków ubocznych suplementacji żelaza?
U niektórych osób przyjmowanie żelaza może powodować działania niepożądane. Takie jak: nudności, bóle brzucha, zaparcia lub biegunki. Aby tego uniknąć, warto stosować się do poniższych zaleceń:
Dostosowanie dawki. Zbyt duża dawka może prowadzić do problemów żołądkowych. Warto skonsultować się z lekarzem, aby dobrać odpowiednią dawkę, a jeśli jest to konieczne, podzielić ją na kilka mniejszych porcji w ciągu dnia.
Przyjmowanie żelaza po posiłku. Jeśli przyjmowanie na czczo wywołuje problemy, można rozważyć przyjmowanie suplementów po lekkim posiłku. Pamiętając, aby unikać jedzenia produktów ograniczających wchłanianie.
Zwiększenie podaży płynów i błonnika. Suplementy żelaza mogą powodować zaparcia, dlatego warto zwiększyć ilość spożywanego błonnika (z owoców, warzyw, pełnoziarnistych produktów) oraz płynów, aby poprawić pracę układu pokarmowego.
Podsumowanie
Najlepiej przyswajalne żelazo należy przyjmować na czczo, co pozwala na jego maksymalne wchłanianie. Jednak dla osób z wrażliwym żołądkiem bardziej odpowiednie może być przyjmowanie suplementu po posiłku. Ważne jest unikanie produktów, które mogą ograniczać wchłanianie żelaza, takich jak wapń, kawa, herbata czy produkty bogate w błonnik. Wspomaganie suplementacji witaminą C oraz spożywanie białka zwierzęcego może znacznie poprawić efektywność suplementacji. Stosowanie się do tych zasad pomoże zoptymalizować skuteczność leczenia niedoborów żelaza i uniknąć skutków ubocznych.
Preparaty żelaza są kluczowe w leczeniu i profilaktyce niedoborów tego pierwiastka, które mogą prowadzić do anemii i innych poważnych problemów zdrowotnych. Istnieje wiele preparatów dostępnych na rynku, różniących się formą, dawkowaniem, wchłanianiem oraz potencjalnymi efektami ubocznymi. Wybór najlepszego preparatu żelaza zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta, jego stanu zdrowia oraz zdolności do tolerowania żelaza w danej formie.
Rola żelaza w organizmie
Żelazo odgrywa fundamentalną rolę w tworzeniu hemoglobiny – białka odpowiedzialnego za transport tlenu w organizmie. Jest również niezbędne do prawidłowego funkcjonowania wielu enzymów, procesów metabolicznych oraz produkcji energii. Niedobory żelaza mogą prowadzić do anemii, osłabienia, zmęczenia, spadku koncentracji, a także zwiększonej podatności na infekcje.
Formy żelaza w preparatach
Na rynku dostępne są różne formy żelaza, które różnią się biodostępnością, czyli stopniem wchłaniania przez organizm. Najczęściej stosowane formy to:
Żelazo hemowe i niehemowe:
Żelazo hemowe: pochodzi z produktów pochodzenia zwierzęcego i jest lepiej przyswajalne przez organizm (około 15-35%).
Żelazo niehemowe: pochodzi z roślin, suplementów oraz produktów wzbogacanych. Przyswajalność wynosi około 2-20%, w zależności od innych składników diety i indywidualnych warunków zdrowotnych.
Sole żelaza:
Siarczan żelaza (II) – najczęściej stosowana forma, dobrze przyswajalna, ale może powodować dolegliwości żołądkowo-jelitowe (np. nudności, ból brzucha, zaparcia).
Fumaran żelaza (II) – charakteryzuje się podobną przyswajalnością jak siarczan, ale jest łagodniejszy dla układu pokarmowego.
Glukonian żelaza (II) – bardziej łagodny dla żołądka, choć jego przyswajalność może być nieco niższa.
Chlorek żelaza (III) – forma stosowana rzadziej z powodu gorszej tolerancji i przyswajalności.
Chelaty żelaza:
Żelazo w postaci chelatów aminokwasowych (np. diglicynian żelaza) – jedne z najlepiej przyswajalnych form żelaza, ponieważ aminokwasy ułatwiają wchłanianie i minimalizują podrażnienia układu pokarmowego. Te preparaty są szczególnie polecane osobom z wrażliwym przewodem pokarmowym.
Wodorotlenek polimaltozowy żelaza (III):
Inna dobrze tolerowana forma, charakteryzująca się kontrolowanym uwalnianiem i stabilnością w przewodzie pokarmowym. Żelazo w tej formie jest dobrze tolerowane, szczególnie u pacjentów, u których inne preparaty powodują dolegliwości.
Czynniki wpływające na wchłanianie żelaza
Przyswajalność żelaza zależy od wielu czynników, które mogą wspierać lub hamować jego wchłanianie:
Składniki wspomagające przyswajanie żelaza:
Witamina C: znacznie zwiększa przyswajalność żelaza niehemowego, redukując je do formy dwuwartościowej (Fe2+), która jest lepiej wchłaniana.
Kwas foliowy i witamina B12: są niezbędne dla tworzenia krwinek czerwonych i mogą wspomagać przyswajanie żelaza.
Peptydy z mięsa: substancje obecne w mięsie mogą wspierać przyswajanie żelaza, dlatego dieta bogata w mięso może korzystnie wpływać na gospodarkę żelazową.
Składniki hamujące wchłanianie żelaza:
Fityniany: obecne w pełnoziarnistych produktach zbożowych, mogą ograniczać przyswajanie żelaza.
Polifenole: zawarte w herbacie, kawie, czerwonym winie, ograniczają wchłanianie żelaza, zwłaszcza niehemowego.
Wapń: może hamować wchłanianie zarówno żelaza hemowego, jak i niehemowego.
Błonnik: nadmiar błonnika może ograniczać dostępność żelaza.
Zalety i wady poszczególnych form żelaza
Siarczan żelaza (II)
Zalety: Wysoka przyswajalność, łatwa dostępność, niska cena.
Wady: Częste efekty uboczne, takie jak nudności, wzdęcia, zaparcia, biegunki. Może powodować ciemnienie stolca.
Fumaran żelaza (II)
Zalety: Dobrze przyswajalny, mniej drażniący dla żołądka niż siarczan.
Wady: Może wciąż wywoływać nieprzyjemne objawy u niektórych osób.
Glukonian żelaza (II)
Zalety: Łagodniejszy dla przewodu pokarmowego, mniej skutków ubocznych.
Wady: Nieco niższa przyswajalność w porównaniu do innych form.
Chelaty żelaza
Zalety: Bardzo dobra przyswajalność, niewielkie lub żadne efekty uboczne, łagodne dla układu pokarmowego.
Wady: Wyższa cena w porównaniu do innych form żelaza.
Wodorotlenek polimaltozowy żelaza
Zalety: Dobre wchłanianie, bardzo łagodny dla przewodu pokarmowego, brak interakcji z pożywieniem.
Wady: Może być droższy od innych preparatów.
Kiedy warto sięgnąć po preparaty żelaza?
Anemia z niedoboru żelaza: Lekarze często przepisują preparaty żelaza w przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza. Diagnostyka powinna uwzględniać poziom ferrytyny, hemoglobiny i innych markerów.
Kobiety w ciąży: W czasie ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta, co może wymagać suplementacji, zwłaszcza u kobiet, u których poziom żelaza był niski przed ciążą.
Sportowcy: Intensywny wysiłek fizyczny może prowadzić do zwiększonego zapotrzebowania na żelazo.
Wegetarianie i weganie: Osoby te są bardziej narażone na niedobory żelaza, ponieważ żelazo niehemowe z diety roślinnej jest gorzej przyswajalne.
Podsumowanie
Najlepiej przyswajalne preparaty żelaza to te, które dostarczają żelaza w formie łatwo dostępnej dla organizmu i jednocześnie nie wywołują niepożądanych efektów ubocznych. Do najskuteczniejszych należą chelaty żelaza oraz preparaty zawierające wodorotlenek polimaltozowy. Siarczan żelaza (II) jest skuteczny, ale może wywoływać działania niepożądane, dlatego dla osób z wrażliwym układem pokarmowym lepszym wyborem mogą być formy chelatowe lub preparaty o kontrolowanym uwalnianiu. Warto również pamiętać o suplementacji witaminy C, która poprawia wchłanianie żelaza niehemowego. Najlepiej przyswajalną formą jest żelazo w płynie.
Żelazo to jeden z najważniejszych minerałów w diecie, niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest kluczowym składnikiem hemoglobiny, białka, które odpowiada za transport tlenu w krwi. Niedobór żelaza prowadzi do anemii, osłabienia, zmęczenia, problemów z koncentracją oraz obniżonej odporności. Dlatego ważne jest, aby dbać o dostarczenie wystarczającej ilości tego pierwiastka w codziennej diecie.
Istnieją dwa rodzaje żelaza w pożywieniu: hemowe i niehemowe. Żelazo hemowe znajduje się w produktach pochodzenia zwierzęcego, natomiast żelazo niehemowe występuje w roślinach. Żelazo hemowe jest lepiej przyswajalne przez organizm (około 15-35%), natomiast żelazo niehemowe przyswaja się w mniejszym stopniu (około 2-20%). Warto jednak pamiętać, że odpowiednia dieta może wspomóc wchłanianie żelaza, np. poprzez łączenie źródeł żelaza z witaminą C.
Produkty bogate w żelazo
Produkty pochodzenia zwierzęcego (żelazo hemowe)
Zwierzęce produkty są najlepszym źródłem łatwo przyswajalnego żelaza hemowego. Są one szczególnie istotne w diecie osób narażonych na niedobory żelaza, np. kobiet w ciąży, dzieci, młodzieży czy sportowców.
Wątróbka: To jedno z najbogatszych źródeł żelaza. Na przykład wątróbka wieprzowa zawiera około 18 mg żelaza na 100 g, a wątróbka wołowa – około 6,5 mg na 100 g.
Mięso czerwone (wołowina, jagnięcina): Mięso wołowe dostarcza około 2,6 mg żelaza na 100 g. Jest także bogatym źródłem białka i witamin z grupy B, które wspomagają produkcję krwi.
Drób (kurczak, indyk): Wprawdzie drób zawiera mniej żelaza niż mięso czerwone, jednak nadal jest jego dobrym źródłem, zwłaszcza ciemne mięso z indyka, które zawiera około 1,4 mg żelaza na 100 g.
Ryby i owoce morza: Małże i ostrygi są szczególnie bogate w żelazo. Na przykład małże mogą dostarczyć aż 28 mg żelaza na 100 g. Inne ryby, takie jak sardynki i makrela, również są cennym źródłem tego pierwiastka (około 2 mg na 100 g).
Jaja: Jaja, zwłaszcza żółtka, zawierają około 1,1 mg żelaza na 100 g.
Produkty pochodzenia roślinnego (żelazo niehemowe)
Produkty roślinne stanowią ważne źródło żelaza, zwłaszcza dla osób, które nie jedzą mięsa, takich jak wegetarianie czy weganie. Choć żelazo niehemowe wchłania się słabiej, spożywanie odpowiednich produktów roślinnych i łączenie ich z witaminą C (np. poprzez jedzenie warzyw i owoców bogatych w tę witaminę) może znacznie poprawić jego przyswajanie.
Rośliny strączkowe: Soczewica, ciecierzyca, fasola biała, fasola czerwona oraz groch są doskonałym źródłem żelaza. Na przykład soczewica zawiera około 3,3 mg żelaza na 100 g, a ciecierzyca – 2,9 mg.
Szpinak i inne ciemnozielone warzywa liściaste: Szpinak, jarmuż czy boćwina to warzywa bogate w żelazo. Szpinak zawiera około 2,7 mg żelaza na 100 g. Warto jednak pamiętać, że żelazo w tych produktach wchłania się gorzej, dlatego warto je łączyć z produktami bogatymi w witaminę C (np. pomidory, papryka).
Pełnoziarniste produkty zbożowe: Kasze (gryczana, jaglana), brązowy ryż, pełnoziarniste pieczywo i makarony są dobrym źródłem żelaza. Na przykład kasza gryczana dostarcza około 2,2 mg żelaza na 100 g.
Orzechy i nasiona: Nasiona dyni, sezam, migdały, orzechy nerkowca oraz siemię lniane to świetne źródła żelaza. Na przykład nasiona dyni dostarczają około 8,8 mg żelaza na 100 g, a sezam – 14,6 mg.
Suszone owoce: Suszone morele, śliwki, rodzynki i figi dostarczają zarówno energii, jak i żelaza. Na przykład suszone morele zawierają około 6 mg żelaza na 100 g, a rodzynki – około 1,9 mg.
Tofu i inne produkty sojowe: Tofu to popularny zamiennik mięsa w dietach roślinnych, który dostarcza około 5,4 mg żelaza na 100 g. Inne produkty sojowe, takie jak tempeh, również są dobrym źródłem.
Wpływ witaminy C na wchłanianie żelaza
Jak wspomniano, żelazo niehemowe (roślinne) wchłania się gorzej niż żelazo hemowe. Jednak można to poprawić poprzez spożywanie produktów bogatych w witaminę C. Warto do posiłków bogatych w żelazo roślinne dodawać takie produkty jak:
Papryka
Pomidory
Owoce cytrusowe (pomarańcze, grejpfruty)
Kiwi
Truskawki
Natka pietruszki
Witamina C działa jak „wzmacniacz” wchłaniania żelaza, przekształcając żelazo niehemowe w bardziej przyswajalną formę.
Produkty ograniczające wchłanianie żelaza
Są również składniki diety, które mogą utrudniać wchłanianie żelaza. Warto wiedzieć, jak je łączyć, by nie ograniczać jego przyswajania:
Kawa i herbata: Zawierają taniny, które mogą hamować wchłanianie żelaza, zwłaszcza gdy są spożywane bezpośrednio przed lub po posiłku bogatym w żelazo.
Błonnik i fityniany: Produkty pełnoziarniste są zdrowe, ale zawierają fityniany, które mogą wiązać żelazo, utrudniając jego wchłanianie.
Wapń: Wapń z mleka i nabiału może konkurować z żelazem o wchłanianie, dlatego warto unikać łączenia produktów bogatych w wapń z posiłkami bogatymi w żelazo.
Zalecenia żywieniowe
Dzienna zalecana dawka żelaza różni się w zależności od płci i wieku. Kobiety w wieku rozrodczym potrzebują go więcej (około 18 mg dziennie), ponieważ tracą żelazo podczas menstruacji. Mężczyźni i kobiety po menopauzie potrzebują mniej (około 8 mg dziennie). Kobiety w ciąży powinny szczególnie dbać o zwiększone spożycie żelaza, ponieważ zapotrzebowanie rośnie do około 27 mg dziennie.
Podsumowanie
W diecie warto uwzględniać różnorodne źródła żelaza, zarówno hemowego, jak i niehemowego, oraz dbać o ich odpowiednie łączenie z witaminą C, aby zwiększyć wchłanianie. Regularne spożywanie produktów bogatych w żelazo, takich jak mięso, ryby, warzywa strączkowe, pełnoziarniste zboża, orzechy i nasiona, pomoże zapobiec niedoborom żelaza i utrzymać zdrowie na odpowiednim poziomie.
Wybór odpowiedniego preparatu żelaza w płynie zależy od wielu czynników, takich jak wiek, potrzeby zdrowotne, zalecenia lekarza oraz preferencje dotyczące formy i smaku suplementu. Przy wyborze żelazo w płynie warto zwrócić uwagę na kilka kluczowych aspektów:
Rodzaj żelaza
W suplementach diety dostępne są różne formy żelaza, a najczęściej spotykane to:
Siarczan żelaza (FeSO4) – jedna z najbardziej powszechnych form, ale może powodować dolegliwości żołądkowe, takie jak zaparcia czy nudności.
Gluonian żelaza – lepiej tolerowany przez organizm, ale jego przyswajalność może być niższa niż siarczanu.
Chelaty żelaza (np. żelazo bisglicynian) – wyróżniają się lepszą wchłanialnością i są łagodniejsze dla układu pokarmowego.
Heme iron – pochodzi z hemoglobiny i jest dobrze przyswajalne, ale rzadziej spotykane w suplementach.
Dawkowanie żelaza w płynie
Dawkę żelaza w płynie należy dostosować do indywidualnych potrzeb organizmu. Osoby z niedoborem żelaza, anemią lub kobiety w ciąży często potrzebują wyższych dawek, natomiast suplementacja profilaktyczna może wymagać niższej ilości. Przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z lekarzem i wykonać badanie krwi (ferrytyna, żelazo), aby określić rzeczywisty poziom niedoboru.
Wchłanianie i składniki wspomagające
Warto wybierać preparaty, które zawierają substancje wspomagające wchłanianie żelaza, takie jak:
Witamina C – znacznie zwiększa przyswajanie żelaza niehemowego.
Kwas foliowy i witamina B12 – nie tylko wspierają produkcję czerwonych krwinek, ale także mogą wpływać na lepsze działanie żelaza.
Unikanie wapnia w suplementach z żelazem – wapń może ograniczać przyswajanie żelaza, dlatego warto go unikać w tym samym czasie.
Forma preparatu – żelazo w płynie
Wygoda stosowania jest istotna, zwłaszcza dla osób mających trudności z połykaniem tabletek lub dzieci. Żelazo w płynie może mieć różne smaki, a niektóre preparaty są dostępne w postaci syropów lub kropli, co ułatwia dawkowanie, zwłaszcza u najmłodszych.
Efekty uboczne
Choć żelazo w płynie jest zwykle lepiej tolerowane niż tabletki, może nadal powodować pewne działania niepożądane, takie jak:
Zmiana koloru stolca (ciemny, prawie czarny kolor jest normalny przy suplementacji żelazem).
Zaburzenia żołądkowo-jelitowe (choć płynne formy mogą być łagodniejsze dla układu pokarmowego).
Kiedy stosować żelazo w płynie?
W przypadku stwierdzonej anemii z niedoboru żelaza.
Kobiety w ciąży i karmiące piersią, które mogą mieć większe zapotrzebowanie na żelazo.
Osoby z problemami z wchłanianiem żelaza (np. po operacjach bariatrycznych).
Dzieci i młodzież w okresach intensywnego wzrostu.
Interakcje z innymi lekami
Suplementacja żelazem może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami, np. inhibitorami pompy protonowej, niektórymi antybiotykami (fluorochinolony, tetracykliny) czy lekami na tarczycę. Dlatego ważne jest, aby poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach, by uniknąć ewentualnych problemów.
Podsumowanie
Przy wyborze żelaza w płynie warto zwrócić uwagę na rodzaj żelaza, dawkę, składniki wspomagające oraz indywidualne potrzeby organizmu. Produkty zawierające żelazo w płynie są dobrze tolerowane, ale ostateczna decyzja powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem i na podstawie wyników badań.
Żelazo jest jednym z najważniejszych składników mineralnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest kluczowym elementem hemoglobiny, która odpowiada za transport tlenu do wszystkich komórek, a także bierze udział w wielu procesach metabolicznych. Niedobór żelaza, szczególnie w postaci anemii (niedokrwistości), może prowadzić do osłabienia, zmęczenia, bólów głowy, a nawet poważniejszych problemów zdrowotnych. Szybkie i skuteczne uzupełnienie żelaza jest zatem niezwykle istotne dla poprawy samopoczucia i zdrowia. W tym artykule omówimy najlepsze metody na szybkie zwiększenie poziomu żelaza w organizmie, od odpowiedniej diety, przez suplementację, aż po zmiany w stylu życia, które mogą przyspieszyć proces wchłaniania tego ważnego pierwiastka.
Zrozumienie form żelaza i jego źródeł
Żelazo występuje w dwóch formach w żywności: żelazo hemowe i żelazo niehemowe. Zrozumienie różnicy między nimi jest kluczowe, ponieważ ma to wpływ na to, jak szybko i efektywnie organizm przyswaja żelazo.
Żelazo hemowe pochodzi z produktów zwierzęcych i jest znacznie lepiej przyswajalne przez organizm. Około 15-35% żelaza hemowego jest wchłaniane, co czyni je skutecznym sposobem na szybkie uzupełnienie jego poziomu.
Żelazo niehemowe znajduje się w produktach roślinnych, ale jego przyswajalność jest niższa, wynosząca około 2-20%. Aby zwiększyć wchłanianie żelaza niehemowego, można zastosować pewne strategie, które omówimy w dalszej części.
Produkty bogate w żelazo – co jeść, aby szybko uzupełnić niedobory?
Pierwszym krokiem w uzupełnianiu żelaza jest zmiana diety i włączenie do niej produktów bogatych w ten pierwiastek. Najlepszym źródłem żelaza są produkty pochodzenia zwierzęcego, jednak istnieją także roślinne opcje dla wegetarian i wegan.
Żelazo hemowe (produkty zwierzęce)
Czerwone mięso (np. wołowina, wieprzowina) – jedno z najbogatszych źródeł żelaza hemowego.
Podroby (wątroba, nerki, serce) – szczególnie wątroba wołowa jest niezwykle bogata w żelazo.
Drób (kurczak, indyk) – choć zawiera mniej żelaza niż wołowina, jest nadal dobrym źródłem.
Ryby i owoce morza (np. małże, sardynki, tuńczyk) – bogate w dobrze przyswajalne żelazo.
Żelazo niehemowe (produkty roślinne)
Zielone warzywa liściaste (np. szpinak, jarmuż) – choć zawierają żelazo niehemowe, należy spożywać je w połączeniu z witaminą C.
Rośliny strączkowe (np. soczewica, fasola, ciecierzyca) – świetne źródło żelaza niehemowego, szczególnie ważne dla wegetarian.
Orzechy i nasiona (np. pestki dyni, nasiona sezamu) – doskonałe do dodania do sałatek czy owsianki.
Produkty pełnoziarniste (np. owsianka, komosa ryżowa) – mogą pomóc w długoterminowym uzupełnianiu żelaza.
Suszone owoce (np. morele, figi) – są one nie tylko bogate w żelazo, ale również w błonnik i inne cenne składniki odżywcze.
Jak zwiększyć wchłanianie żelaza?
Sam fakt jedzenia produktów bogatych w żelazo nie zawsze wystarcza. Aby uzupełnianie żelaza było szybkie i skuteczne, konieczne jest zwrócenie uwagi na czynniki, które wpływają na wchłanianie tego pierwiastka.
Czynniki zwiększające wchłanianie żelaza
Witamina C – spożywanie produktów bogatych w witaminę C wraz z posiłkami zawierającymi żelazo niehemowe znacznie zwiększa jego przyswajalność. Przykładowo, dodanie soku z cytryny do sałatki czy spożywanie pomarańczy razem z posiłkiem może znacząco poprawić wchłanianie żelaza.
Mięso i ryby – białka zawarte w mięsie, drobiu i rybach zwiększają wchłanianie żelaza niehemowego z roślin.
Czynniki hamujące wchłanianie żelaza
Kawa i herbata – napoje te zawierają taniny, które mogą blokować wchłanianie żelaza. Zaleca się unikanie ich spożywania bezpośrednio po posiłkach bogatych w żelazo.
Wapń – wysokie dawki wapnia mogą hamować wchłanianie żelaza, dlatego lepiej unikać spożywania dużych ilości produktów mlecznych bezpośrednio przed lub po posiłkach.
Fityniany – zawarte w produktach pełnoziarnistych i roślinach strączkowych mogą zmniejszać przyswajalność żelaza. Pomocne może być ich wcześniejsze moczenie, np. fasoli czy soczewicy, co zmniejszy ilość fitynianów.
Suplementacja żelaza
Kiedy dieta nie wystarcza, szybkim sposobem na uzupełnienie żelaza może być suplementacja. Jednak nie jest to rozwiązanie dla każdego, ponieważ nadmiar żelaza może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak hemochromatoza, uszkodzenia wątroby, a nawet choroby serca. Dlatego suplementy żelaza należy stosować tylko pod kontrolą lekarza i po potwierdzeniu niedoboru żelaza.
Rodzaje suplementów żelaza
Żelazo w postaci siarczanu żelaza – najczęściej stosowany i łatwo dostępny, choć może powodować skutki uboczne, takie jak zaparcia czy bóle brzucha.
Gluonian żelaza – łagodniejszy dla układu pokarmowego, ale przyswajalność może być nieco niższa.
Preparaty wieloskładnikowe – mogą zawierać żelazo w połączeniu z witaminą C lub kwasem foliowym, co wspomaga wchłanianie i zapobiega skutkom ubocznym.
Zaleca się przyjmowanie suplementów na czczo lub zgodnie z zaleceniami lekarza, aby zapewnić ich maksymalną skuteczność.
Unikanie niedoborów w przyszłości – zmiany w stylu życia
Oprócz doraźnych środków, ważne jest, aby zapobiegać niedoborom żelaza w przyszłości. Oto kilka prostych strategii, które mogą pomóc w utrzymaniu odpowiedniego poziomu żelaza na dłuższą metę:
Zrównoważona dieta – regularne spożywanie produktów bogatych w żelazo oraz witaminę C.
Ograniczenie kawy i herbaty – staraj się unikać tych napojów podczas posiłków.
Regularne badania krwi – osoby narażone na niedobór żelaza, takie jak kobiety w ciąży, osoby starsze, sportowcy czy wegetarianie, powinny regularnie sprawdzać poziom żelaza i hemoglobiny we krwi.
Podsumowanie
Szybkie uzupełnienie żelaza w organizmie jest możliwe dzięki odpowiednio dobranej diecie, łączącej zarówno źródła żelaza hemowego, jak i niehemowego, a także stosowaniu zasad wspomagających jego wchłanianie. Suplementacja żelaza powinna być stosowana z ostrożnością i tylko pod nadzorem lekarza. Aby uniknąć niedoborów w przyszłości, warto wprowadzić na stałe zrównoważoną dietę i dbać o zdrowy styl życia, który będzie wspierał naturalne przyswajanie tego kluczowego pierwiastka.
Żelazo jest jednym z najważniejszych pierwiastków mineralnych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Pomimo że organizm potrzebuje go w stosunkowo niewielkich ilościach, jego rola jest kluczowa dla wielu procesów biologicznych. W szczególności odpowiada za transport tlenu, produkcję energii, oraz wspomaga prawidłową pracę układu immunologicznego. W tym artykule omówimy szczegółowo, dlaczego żelazo jest tak ważne, jakie są jego źródła, a także co może się stać, gdy organizm cierpi na jego niedobór lub nadmiar.
Rola żelaza w organizmie
Transport tlenu
Najważniejszą funkcją żelaza w organizmie jest jego udział w tworzeniu hemoglobiny – białka znajdującego się w czerwonych krwinkach, które odpowiada za przenoszenie tlenu z płuc do wszystkich tkanek ciała. Hemoglobina wiąże tlen w płucach i uwalnia go w tkankach, gdzie jest on potrzebny do procesów metabolicznych. Żelazo jest także kluczowym składnikiem mioglobiny, białka magazynującego tlen w mięśniach. Dzięki temu mięśnie mają stały dostęp do tlenu, co jest szczególnie istotne w trakcie wysiłku fizycznego.
Produkcja energii
Żelazo odgrywa kluczową rolę w produkcji energii w komórkach. Jest ono niezbędne do funkcjonowania enzymów odpowiedzialnych za procesy metaboliczne, takie jak cykl Krebsa, który wytwarza ATP – główne źródło energii w komórkach. Bez odpowiedniego poziomu żelaza organizm nie jest w stanie efektywnie produkować energii, co może prowadzić do zmęczenia i obniżenia wydolności fizycznej.
Wzmacnianie układu odpornościowego
Żelazo jest także ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Jest ono niezbędne dla rozwoju i aktywności limfocytów T, które są kluczowe w walce z infekcjami. W przypadku niedoboru żelaza organizm staje się bardziej podatny na choroby zakaźne, a także może dochodzić do osłabienia ogólnej odporności.
Synteza DNA i podział komórek
Żelazo jest niezbędne do procesu syntezy DNA, a także dla prawidłowego podziału komórek. W związku z tym odgrywa istotną rolę w procesie wzrostu, regeneracji tkanek i utrzymaniu zdrowych komórek skóry, włosów i paznokci.
Źródła żelaza
Żelazo występuje w dwóch formach w żywności: jako żelazo hemowe i niehemowe. Żelazo hemowe, które pochodzi z produktów zwierzęcych, jest łatwiej przyswajalne przez organizm, natomiast żelazo niehemowe, pochodzące z produktów roślinnych, jest trudniej przyswajalne.
Produkty bogate w żelazo hemowe:
Czerwone mięso (wołowina, wieprzowina)
Podroby (wątroba, nerki)
Ryby i owoce morza (sardynki, małże)
Drób (kurczak, indyk)
Produkty bogate w żelazo niehemowe:
Zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż)
Rośliny strączkowe (soczewica, fasola)
Orzechy i nasiona (dynia, sezam)
Produkty pełnoziarniste (owies, quinoa)
Suszone owoce (morele, figi)
Warto również pamiętać, że witamina C znacznie zwiększa przyswajanie żelaza niehemowego, dlatego warto łączyć produkty roślinne bogate w żelazo z pokarmami zawierającymi witaminę C, takimi jak cytrusy, papryka czy brokuły.
Niedobór żelaza
Niedobór żelaza jest jednym z najczęstszych niedoborów żywieniowych na świecie. Może on prowadzić do anemii (niedokrwistości), która objawia się m.in. chronicznym zmęczeniem, osłabieniem, bólami głowy, bladością skóry, a także dusznościami i kołataniem serca. Anemia wynikająca z niedoboru żelaza jest szczególnie powszechna u kobiet w wieku rozrodczym, zwłaszcza podczas ciąży, gdy zapotrzebowanie na ten pierwiastek wzrasta. Narażone są także osoby, które spożywają mało produktów bogatych w żelazo, wegetarianie, sportowcy oraz osoby z problemami z wchłanianiem składników odżywczych.
Główne objawy niedoboru żelaza to:
Utrzymujące się zmęczenie
Osłabienie mięśni
Problemy z koncentracją
Zawroty głowy
Wypadanie włosów
Kruchość paznokci
Zimne dłonie i stopy
Nadmiar żelaza
Nadmiar żelaza w organizmie jest znacznie rzadszy, ale może być równie groźny. Stan ten, zwany hemochromatozą, może prowadzić do uszkodzenia narządów, takich jak wątroba, serce i trzustka. Nadmiar żelaza może również sprzyjać rozwojowi cukrzycy, marskości wątroby oraz problemom sercowo-naczyniowym. Hemochromatoza może mieć podłoże genetyczne, ale może być także wynikiem nadmiernej suplementacji żelaza lub transfuzji krwi.
Objawy nadmiaru żelaza to:
Ból stawów
Chroniczne zmęczenie
Bóle brzucha
Brązowe przebarwienia skóry
Zaburzenia czynności wątroby
Jak dbać o odpowiedni poziom żelaza?
Zbilansowana dieta
Spożywanie zróżnicowanej diety, bogatej zarówno w produkty zwierzęce, jak i roślinne, to klucz do utrzymania odpowiedniego poziomu żelaza. Warto dbać o to, by w codziennym jadłospisie znalazły się źródła zarówno żelaza hemowego, jak i niehemowego.
Suplementacja żelaza
Suplementacja żelaza powinna być stosowana tylko po konsultacji z lekarzem i potwierdzeniu niedoboru. Nadmierna suplementacja może prowadzić do niebezpiecznego nadmiaru tego pierwiastka w organizmie.
Unikanie inhibitorów przyswajania żelaza
Należy pamiętać, że niektóre substancje mogą utrudniać wchłanianie żelaza, np. taniny zawarte w herbacie i kawie, wapń, a także fityniany obecne w pełnoziarnistych produktach. Dlatego najlepiej spożywać produkty bogate w żelazo oddzielnie od tych, które mogą hamować jego przyswajanie.
Podsumowanie
Żelazo odgrywa kluczową rolę w zdrowiu i prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Jest niezbędne do transportu tlenu, produkcji energii, funkcjonowania układu odpornościowego oraz regeneracji tkanek. Zarówno niedobór, jak i nadmiar żelaza mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, dlatego tak ważne jest utrzymanie odpowiedniego poziomu tego pierwiastka w organizmie. Zdrowa, zbilansowana dieta oraz dbałość o właściwe wchłanianie żelaza to podstawy dbania o zdrowie i dobre samopoczucie.
Suplementy żelaza są często zalecane w przypadku różnych stanów zdrowotnych, które prowadzą do niedoborów tego kluczowego pierwiastka w organizmie. Żelazo jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zwłaszcza dla produkcji hemoglobiny, białka znajdującego się w czerwonych krwinkach, które transportuje tlen do tkanek. Niedobór żelaza może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak anemia z niedoboru żelaza, osłabienie, zmęczenie i osłabienie układu odpornościowego. Warto rozważyć stosowanie suplementów żelaza w kilku kluczowych sytuacjach.
Niedokrwistość z niedoboru żelaza
Najczęstszym wskazaniem do stosowania suplementów żelaza jest niedokrwistość z niedoboru żelaza, stan, w którym poziom hemoglobiny jest niski z powodu braku żelaza. Objawy tej formy anemii obejmują chroniczne zmęczenie, bladość skóry, zawroty głowy, bóle głowy, a także osłabienie i duszność. Diagnoza niedokrwistości z niedoboru żelaza opiera się na wynikach badań krwi, które pokazują niskie stężenie hemoglobiny, ferrytyny oraz transferyny. W takich przypadkach lekarze często zalecają suplementację żelaza, aby zwiększyć poziom hemoglobiny i poprawić ogólny stan zdrowia pacjenta.
Ciąża i okres laktacji – suplementy żelaza
Kobiety w ciąży mają zwiększone zapotrzebowanie na żelazo, ponieważ organizm potrzebuje więcej tego pierwiastka do produkcji dodatkowej krwi dla rozwijającego się płodu. Niedobór żelaza w ciąży może prowadzić do przedwczesnego porodu, niskiej wagi urodzeniowej dziecka oraz zwiększonego ryzyka śmierci okołoporodowej. Z tego powodu wielu lekarzy zaleca kobietom w ciąży regularne przyjmowanie suplementów żelaza, zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze. Suplementacja żelaza może być również kontynuowana w okresie laktacji, aby zapewnić matce i dziecku odpowiednią ilość tego pierwiastka.
Obfite miesiączki
Kobiety, które doświadczają obfitych miesiączek, mogą być narażone na utratę znacznej ilości żelaza z krwią, co może prowadzić do anemii z niedoboru żelaza. Objawy takie jak osłabienie, zmęczenie i bladość skóry mogą wskazywać na konieczność suplementacji żelaza. Regularne stosowanie suplementów żelaza w takich przypadkach może pomóc w zapobieganiu anemii i utrzymaniu odpowiedniego poziomu hemoglobiny.
Wegetarianizm i weganizm
Osoby stosujące diety wegetariańskie i wegańskie są bardziej narażone na niedobór żelaza. Ponieważ żelazo pochodzące z roślin (żelazo niehemowe) jest gorzej przyswajalne przez organizm niż żelazo pochodzenia zwierzęcego (żelazo hemowe). Chociaż dieta roślinna może dostarczać wystarczającą ilość żelaza, niektóre osoby mogą potrzebować suplementacji. Aby zapobiec niedoborowi, zwłaszcza jeśli nie spożywają odpowiedniej ilości produktów bogatych w żelazo, takich jak rośliny strączkowe, orzechy i nasiona. Regularne monitorowanie poziomu żelaza we krwi oraz konsultacja z dietetykiem mogą pomóc w podjęciu decyzji o konieczności suplementacji.
Intensywny wysiłek fizyczny
Sportowcy oraz osoby podejmujące regularny, intensywny wysiłek fizyczny mogą mieć zwiększone zapotrzebowanie na żelazo. Wysiłek fizyczny zwiększa produkcję czerwonych krwinek, a także prowadzi do utraty żelaza przez pot oraz drobne uszkodzenia tkanek. Niedobór żelaza może prowadzić do zmniejszenia wydolności fizycznej, zwiększenia ryzyka kontuzji oraz wydłużonego czasu regeneracji. W takich przypadkach suplementacja żelaza może pomóc w utrzymaniu odpowiedniego poziomu hemoglobiny oraz poprawie wydolności fizycznej.
Choroby przewodu pokarmowego
Niektóre schorzenia przewodu pokarmowego, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy celiakia, mogą prowadzić do upośledzonego wchłaniania żelaza. U takich pacjentów, nawet jeśli dieta zawiera wystarczającą ilość żelaza. Organizm może mieć trudności z jego przyswajaniem, co prowadzi do niedoboru. W takich przypadkach lekarze mogą zalecić stosowanie suplementów żelaza, często w formie bardziej przyswajalnej lub w postaci zastrzyków, aby poprawić poziom tego pierwiastka we krwi.
Przewlekła utrata krwi
Osoby cierpiące na przewlekłe krwawienia, takie jak te związane z wrzodami żołądka, polipami jelita grubego, hemoroidami czy częstymi dawkami krwi, mogą być narażone na niedobór żelaza. W takich przypadkach utrata żelaza jest większa niż jego spożycie, co prowadzi do stopniowego wyczerpania zapasów tego pierwiastka w organizmie. Suplementacja żelaza może być niezbędna, aby zapobiec anemii z niedoboru żelaza i poprawić ogólny stan zdrowia.
Okresy szybkiego wzrostu
Dzieci i młodzież w okresie szybkiego wzrostu mają zwiększone zapotrzebowanie na żelazo. Niedobór żelaza w tym czasie może prowadzić do zaburzeń rozwoju, problemów z koncentracją i nauką oraz osłabienia układu odpornościowego. W takich przypadkach suplementacja żelaza pod kontrolą lekarza może pomóc w zapewnieniu odpowiedniego poziomu tego pierwiastka i wspomóc prawidłowy rozwój dziecka.
Osoby starsze
U osób starszych ryzyko niedoboru żelaza może być zwiększone z powodu mniejszego spożycia mięsa, gorszego wchłaniania żelaza przez przewód pokarmowy oraz przewlekłych chorób. Niedobór żelaza w starszym wieku może prowadzić do osłabienia, zwiększonego ryzyka upadków, a także do problemów z układem sercowo-naczyniowym. W takich przypadkach suplementacja żelaza, często w mniejszych dawkach, może pomóc w poprawie jakości życia.
Zabiegi chirurgiczne i rekonwalescencja
Osoby poddawane dużym operacjom, zwłaszcza z utratą krwi, mogą potrzebować dodatkowego żelaza, aby uzupełnić jego zapasy i wspomóc proces gojenia. Suplementacja żelaza w okresie rekonwalescencji może przyspieszyć powrót do zdrowia i zmniejszyć ryzyko powikłań związanych z niedoborem żelaza.
Podsumowanie
Suplementy żelaza mogą być kluczowe w leczeniu i zapobieganiu niedoborom żelaza w różnych sytuacjach zdrowotnych. Od anemii z niedoboru żelaza, przez okresy zwiększonego zapotrzebowania na żelazo, aż po przewlekłe choroby i rekonwalescencję po operacjach. W wielu przypadkach suplementacja żelaza jest niezbędna dla utrzymania dobrego zdrowia. Ważne jest jednak, aby suplementy żelaza były stosowane pod kontrolą lekarza. Nadmierne spożycie żelaza może prowadzić do jego toksyczności i innych powikłań zdrowotnych.
Naturalne żelazo bezapelacyjnie można nazwać jednym z najważniejszych mikroelementów w ludzkim organizmie. Ten niezbędny do życia pierwiastek pełni fundamentalną rolę w procesie produkcji hemoglobiny – barwnika czerwonych krwinek – odpowiadającego za transport tlenu do wszystkich komórek i tkanek. Żelazo jest również składnikiem mioglobiny – białka znajdującego się w mięśniach, które magazynując tlen i uwalniając go podczas wysiłku fizycznego, umożliwia ich efektywną pracę. To właśnie naturalnemu żelazu przypisuje się znaczącą rolę w utrzymaniu witalności, wigoru i wydolności psychicznej. Od poziomu naturalnego żelaza zależy prawidłowy przepływ krwi, a więc pośrednio również termoregulacja organizmu, jego detoksykacja oraz funkcje poznawcze i koncentracja. Żelazo warunkuje właściwą pracę układu odpornościowego, wspomagając produkcję limfocytów T, które pełnią zasadniczą funkcję w procesach obronnych organizmu. Deficyt tego mikroelementu może osłabić odpowiedź immunologiczną, co prowadzi do częstszych zachorowań. Rola żelaza jest niezwykle istotna już na wczesnym etapie dorastania – najmłodsze pokolenia potrzebują tego pierwiastka, aby móc prawidłowo rosnąć oraz rozwijać się fizycznie i intelektualnie.
Dlaczego warto stosować naturalne żelazo?
Każdy, kto choć raz sięgnął po organiczne suplementy diety potwierdzi, że korzyści zdrowotne naturalnego żelaza są znaczące i wyraźnie odczuwalne – zwiększenie energii i koncentracji, ograniczenie stresu, polepszenie kondycji fizycznej i psychicznej oraz wyglądu – jedynym słowem widoczna poprawa komfortu życia. Zalety naturalnego żelaza to przede wszystkim bezpieczna i pozbawiona ryzyka ingerencja w przywrócenie dobrostanu całego organizmu, a także szybka i skuteczna walka z postępującą anemią. Suplementy z naturalnym żelazem, szczególnie w postaci płynnej, są zdecydowanie lepiej przyswajalne i mniej obciążające dla układu pokarmowego niż tabletki.
Skąd czerpać naturalne żelazo?
Źródłem naturalnego żelaza są przede wszystkim czerwone mięsa, podroby i owoce morza (żelazo hemowe), a także strączki, nasiona i orzechy, zielone warzywa liściaste czy produkty z pełnego ziarna (żelazo niehemowe). Dla lepszej biodostępności pokarmy bogate w naturalne żelazo warto łączyć z produktami pełnymi witaminy C. Wskazówki dotyczące diety bogatej w żelazo obejmują ponadto ograniczenie spożycia kawy i czarnej herbaty podczas posiłku, gdyż zawarte w nich polifenole tworzą nierozpuszczalne kompleksy utrudniając tym samym jego wchłanianie. Ze względu na niejednolity stopień wchłaniania żelaza pochodzącego z różnych źródeł, brak różnorodności w diecie oraz nieprawidłowe nawyki żywieniowe, znaczna część społeczeństwa zmaga się z niedoborem tego pierwiastka. Jak wzbogacić dietę w żelazo? Suplementy z naturalnym żelazem w płynie są idealnym rozwiązaniem dla osób borykających się z deficytem żelaza, ponieważ zapewniają skuteczne wchłanianie, a tym samym szybkie uzupełnienie braków i zauważalną poprawę zdrowia.
Kto potrzebuje suplementów naturalnego żelaza?
Niejednokrotnie okazuje się, że żywność zawierająca naturalne żelazo nie zaspokaja w pełni rosnących potrzeb organizmu. Dlatego kobiety w ciąży, w połogu oraz karmiące, które należą do grupy ryzyka niedoboru żelaza, często korzystają z suplementacji. Odpowiedni poziom żelaza u ciężarnych może pomóc w zapobieganiu przedwczesnym porodom oraz niskiej wadze urodzeniowej. Niski poziom żelaza może także wynikać z utraty krwi podczas obfitych menstruacji, dlatego kobietom w okresie rozrodczym często zaleca się suplementację. Naturalne żelazo dla wegetarian jest idealnym wyborem, aby uniknąć niedoborów i cieszyć się dobrym zdrowiem oraz niespożytą energią, pomimo braku w diecie wysokoenergetycznych białek zwierzęcych. Dzięki suplementom pochodzącym z natury, weganie mogą z łatwością uzupełnić swoją dietę o ten niezastąpiony mikroelement, bez rezygnacji z roślinnego stylu żywienia.
Naturalne żelazo dla sportowców
Ze względu na specyficzne potrzeby organizmu i forsowny wysiłek grupą wysokiego ryzyka niedoboru żelaza są aktywni fizycznie sportowcy. Intensywne treningi mogą prowadzić do wzrostu objętości krwi bez proporcjonalnego skoku ilości czerwonych krwinek, co może skutkować rozcieńczeniem hemoglobiny i uwidocznieniem objawów anemii. Ponadto mikrourazy mięśni mogą wywołać hemolizę (rozpad) erytrocytów, stany zapalne w organizmie wpływają na metabolizm i biodostępność żelaza, a kontuzje bywają źródłem krwawień i bezpośredniej straty hemoglobiny. Znaczenie ma także utrata żelaza wraz z potem, która choć jednorazowo jest stosunkowo niewielka, w dłuższym czasie może prowadzić do niedoboru. Zwiększone zapotrzebowanie na żelazo u sportowców wynika z intensywnych ćwiczeń, które mogą powodować przyspieszone wyczerpywanie zapasów tego minerału w organizmie. Dla szybkiej regeneracji i utrzymania optymalnej wydolności wielu sportowców sięga po naturalne żelazo w płynie.
Dzięki swojej wysokiej przyswajalności i łagodności dla układu pokarmowego, naturalne żelazo z suplementów jest idealnym wyborem dla każdego, kto chce poprawić swoje zdrowie i witalność. Regularne przyjmowanie naturalnego żelaza może znacząco przyczynić się do poprawy ogólnego samopoczucia oraz utrzymania energii na wysokim poziomie.
Niedobór żelaza jest jednym z najczęściej spotykanych niedoborów mikroelementów na świecie, dotykającym zarówno dzieci, dorosłych, jak i osoby starsze. Jest to problem globalny, który w zależności od regionu może dotykać od 20 do 30 procent populacji. Żelazo pełni kluczową rolę w organizmie, a jego niedobór może prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych, w tym anemii z niedoboru żelaza, co wpływa na codzienne funkcjonowanie, jakość życia, a także wydajność fizyczną i umysłową. W tym artykule przyjrzymy się dokładnie, jakie są objawy niedoboru żelaza, jakie grupy są szczególnie narażone na jego wystąpienie oraz jak skutecznie uzupełniać poziom tego kluczowego pierwiastka.
Rola żelaza w organizmie
Żelazo jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest kluczowym składnikiem hemoglobiny, białka znajdującego się w czerwonych krwinkach, które odpowiada za transport tlenu z płuc do wszystkich tkanek i organów ciała. Ponadto żelazo odgrywa istotną rolę w tworzeniu mioglobiny, białka odpowiedzialnego za magazynowanie tlenu w mięśniach. Bierze także udział w licznych procesach metabolicznych, enzymatycznych oraz immunologicznych.
Niedobór żelaza może zaburzyć te procesy, co w konsekwencji prowadzi do poważnych problemów zdrowotnych. Bez wystarczającej ilości żelaza organizm nie jest w stanie wytworzyć odpowiedniej ilości czerwonych krwinek, co prowadzi do zmniejszonej zdolności krwi do przenoszenia tlenu. Skutki tego są odczuwalne na wielu poziomach i mogą obejmować zarówno fizyczne, jak i psychiczne objawy.
Objawy niedoboru żelaza
Niedobór żelaza może objawiać się na wiele sposobów, a jego symptomy zależą od stopnia niedoboru oraz indywidualnych predyspozycji. W wielu przypadkach objawy rozwijają się stopniowo i mogą być początkowo niezauważone. Oto najczęstsze objawy, które mogą wskazywać na niedobór żelaza:
Zmęczenie i osłabienie
Jednym z najczęstszych objawów niedoboru żelaza jest chroniczne zmęczenie. Osoby z niedoborem żelaza często czują się wyczerpane, nawet po długim odpoczynku. To uczucie zmęczenia wynika z braku odpowiedniej ilości tlenu dostarczanej do komórek, co utrudnia ich prawidłowe funkcjonowanie. Zmniejszenie wydajności organizmu może prowadzić do osłabienia, uczucia apatii oraz zmniejszonej motywacji do podejmowania codziennych aktywności.
Bladość skóry
Żelazo odpowiada za produkcję hemoglobiny, która nadaje krwi czerwony kolor. Niedobór żelaza może prowadzić do bladości skóry, która jest szczególnie widoczna na twarzy, wewnętrznej stronie powiek oraz na paznokciach. Bladość wynika z obniżonego poziomu hemoglobiny we krwi, co oznacza, że mniej czerwonych krwinek jest dostępnych do przenoszenia tlenu.
Zawroty głowy i bóle głowy
Zmniejszony poziom tlenu we krwi może wpływać na funkcjonowanie mózgu, co może prowadzić do zawrotów głowy oraz częstych bólów głowy. Osoby z niedoborem żelaza często doświadczają uczucia dezorientacji, a także trudności z koncentracją.
Problemy z oddychaniem
Ponieważ żelazo jest kluczowe dla transportu tlenu, jego niedobór może prowadzić do trudności z oddychaniem, zwłaszcza podczas wysiłku fizycznego. Nawet codzienne czynności, takie jak wchodzenie po schodach, mogą powodować zadyszkę i uczucie duszności.
Szybsze bicie serca
Kiedy organizm stara się zrekompensować brak żelaza, serce może bić szybciej, aby próbować dostarczyć więcej tlenu do tkanek. Może to prowadzić do uczucia kołatania serca oraz nierównego bicia serca.
Łamliwość paznokci i wypadanie włosów
Niedobór żelaza może wpływać na wygląd zewnętrzny, w tym na kondycję włosów i paznokci. Paznokcie stają się łamliwe, cienkie, mogą pojawiać się na nich wyraźne prążki. Włosy stają się słabsze, bardziej podatne na łamanie, a w niektórych przypadkach niedobór żelaza może prowadzić do ich wypadania.
Problemy z układem odpornościowym
Żelazo odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu układu odpornościowego. Niedobór żelaza może prowadzić do osłabienia odporności, co sprawia, że organizm staje się bardziej podatny na infekcje. Osoby z niedoborem żelaza mogą częściej chorować i mieć trudności z wyzdrowieniem po chorobie.
Nietypowe zachcianki żywieniowe
Niektóre osoby z niedoborem żelaza doświadczają nietypowych zachcianek, zwanych pica, polegających na chęci jedzenia substancji, które nie są normalnie spożywane, takich jak ziemia, kreda, glina czy lód. Choć mechanizm tego zjawiska nie jest do końca zrozumiały, może być związany z próbą organizmu kompensowania brakujących składników odżywczych.
Grupy narażone na niedobór żelaza
Choć niedobór żelaza może dotknąć każdego, istnieją pewne grupy, które są szczególnie narażone na ten problem. Do tych grup należą:
Kobiety w wieku rozrodczym: Z powodu regularnych krwawień menstruacyjnych, kobiety w wieku rozrodczym są szczególnie narażone na utratę żelaza. Kobiety z obfitymi miesiączkami mogą być bardziej podatne na niedobór żelaza.
Kobiety w ciąży: W czasie ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta, ponieważ organizm musi dostarczać tlen nie tylko matce, ale również rozwijającemu się dziecku. W związku z tym, kobiety w ciąży są często zalecane do stosowania suplementacji żelazem.
Dzieci i nastolatki: Dzieci i młodzież w okresie intensywnego wzrostu mają zwiększone zapotrzebowanie na żelazo. Niedobór żelaza w tym okresie może prowadzić do problemów z rozwojem fizycznym i umysłowym.
Wegetarianie i weganie: Ponieważ żelazo z produktów roślinnych jest mniej przyswajalne niż żelazo z produktów zwierzęcych, osoby stosujące diety roślinne mogą być bardziej narażone na niedobór tego pierwiastka.
Osoby starsze: Wraz z wiekiem zmniejsza się zdolność organizmu do wchłaniania żelaza, co może prowadzić do niedoborów, szczególnie u osób starszych z chorobami przewlekłymi.
Osoby z zaburzeniami wchłaniania: Choroby przewodu pokarmowego, takie jak celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, mogą zaburzać wchłanianie żelaza z pożywienia.
Jak skutecznie uzupełniać poziom żelaza?
Aby uzupełnić niedobór żelaza, konieczne jest stosowanie odpowiedniej diety lub suplementacji. W niektórych przypadkach, gdy niedobór jest znaczny, konieczne mogą być interwencje medyczne. Oto kilka skutecznych sposobów na podniesienie poziomu żelaza:
Zmiana diety
Najprostszym sposobem na uzupełnienie żelaza jest zmiana diety, która uwzględni produkty bogate w żelazo. Istnieją dwa rodzaje żelaza w żywności: żelazo hemowe (pochodzenia zwierzęcego) i niehemowe (pochodzenia roślinnego). Żelazo hemowe jest lepiej przyswajalne przez organizm, dlatego produkty mięsne są bardziej skuteczne w uzupełnianiu tego pierwiastka.
Rośliny strączkowe (fasola, soczewica, ciecierzyca)
Szpinak i inne zielone warzywa liściaste
Orzechy i nasiona
Owoce suszone (morele, rodzynki)
Produkty pełnoziarniste
Aby zwiększyć wchłanianie żelaza z produktów roślinnych, warto łączyć je z pokarmami bogatymi w witaminę C, takimi jak owoce cytrusowe, papryka czy brokuły. Witamina C znacząco poprawia przyswajalność żelaza niehemowego.
Suplementacja żelaza
W przypadku poważnych niedoborów żelaza lub niemożności uzupełnienia go samą dietą, konieczna może być suplementacja. Suplementy żelaza są dostępne w różnych formach, takich jak tabletki, kapsułki, syropy czy preparaty w płynie. Należy pamiętać, że suplementy żelaza mogą powodować skutki uboczne, takie jak zaparcia, nudności czy bóle brzucha, dlatego ważne jest, aby stosować je zgodnie z zaleceniami lekarza.
Leczenie medyczne
W niektórych przypadkach, gdy niedobór żelaza jest znaczny i prowadzi do poważnej anemii, konieczne może być leczenie medyczne, takie jak podawanie żelaza dożylnie. Taka terapia jest stosowana, gdy suplementacja doustna jest niewystarczająca lub gdy pacjent ma problemy z wchłanianiem żelaza przez przewód pokarmowy.
Podsumowanie
Niedobór żelaza to poważny problem zdrowotny, który może prowadzić do szeregu nieprzyjemnych objawów i powikłań. Ważne jest, aby znać objawy niedoboru, zwracać uwagę na swoje samopoczucie i w razie potrzeby podjąć odpowiednie kroki, aby uzupełnić poziom tego pierwiastka w organizmie. Odpowiednia dieta, suplementacja oraz regularne badania krwi mogą pomóc w utrzymaniu zdrowego poziomu żelaza i zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym.
Niedobór żelaza to jedno z najczęstszych zaburzeń mikroelementów, które może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, w tym do anemii z niedoboru żelaza. W przypadku tej choroby organizm nie jest w stanie produkować wystarczającej ilości hemoglobiny, która jest niezbędna do przenoszenia tlenu we krwi. Objawy mogą obejmować zmęczenie, bladość skóry, osłabienie, zawroty głowy, a nawet duszność przy minimalnym wysiłku. Niedobór żelaza może wpływać na wszystkie grupy wiekowe, ale szczególnie narażone są kobiety w wieku rozrodczym, dzieci, osoby starsze oraz osoby z dietami ubogimi w ten pierwiastek. W odpowiedzi na te wyzwania powstały suplementy takie jak Bioradix Xenico żelazo w płynie, które mają na celu uzupełnienie braków tego kluczowego pierwiastka.
Czym jest Bioradix Xenico żelazo?
Bioradix Xenico naturalne żelazo to nowoczesny suplement diety stworzony z myślą o osobach, które borykają się z niedoborem żelaza lub chcą zapobiec jego wystąpieniu. Produkt ten wyróżnia się na tle innych suplementów dostępnych na rynku dzięki swojej przyswajalności i składzie opartym na naturalnych substancjach. Xenico, producent suplementu, stawia na wysoką jakość składników, które są starannie dobierane, aby maksymalnie poprawić ich biodostępność i skuteczność.
Żelazo zawarte w Bioradix Xenico jest w formie organicznej, co oznacza, że jest łatwiej przyswajalne przez organizm w porównaniu z tradycyjnymi formami tego pierwiastka. Dodatkowo suplement jest wzbogacony o inne składniki wspomagające wchłanianie żelaza, takie jak witamina C, która poprawia przyswajalność żelaza niehemowego (pochodzącego z roślin) oraz inne mikroelementy.
Jak działa Bioradix Xenico żelazo?
Bioradix Xenico działa poprzez dostarczenie organizmowi niezbędnych ilości żelaza, które jest kluczowe dla produkcji hemoglobiny, a tym samym transportu tlenu. żelazo odgrywa również ważną rolę w produkcji mioglobiny, białka magazynującego tlen w mięśniach, co jest istotne dla prawidłowego funkcjonowania mięśni i ich regeneracji.
Dzięki zawartości witaminy C i innych substancji wspomagających, Bioradix Xenico łagnodne żelazo pomaga w lepszym wchłanianiu i wykorzystywaniu żelaza przez organizm. To z kolei przekłada się na poprawę ogólnego stanu zdrowia, wzrost poziomu energii oraz redukcję objawów niedoboru żelaza, takich jak chroniczne zmęczenie, osłabienie, bladość skóry czy problemy z koncentracją.
Kiedy warto stosować Bioradix Xenico żelazo?
Suplementacja Bioradix Xenico – żelazo w płynie może być szczególnie korzystna w następujących sytuacjach:
Anemia z niedoboru żelaza: Osoby cierpiące na anemię powinny rozważyć stosowanie Bioradix Xenico, aby zwiększyć poziom hemoglobiny i przywrócić odpowiednią produkcję czerwonych krwinek.
Okresy intensywnego wysiłku fizycznego: Sportowcy i osoby wykonujące ciężką pracę fizyczną często mają zwiększone zapotrzebowanie na żelazo. Suplementacja pomaga w utrzymaniu wydolności i zapobiega osłabieniu.
Kobiety w ciąży i karmiące: W tym okresie zapotrzebowanie na żelazo wzrasta, co wynika z rozwoju płodu oraz konieczności utrzymania odpowiedniego poziomu hemoglobiny zarówno dla matki, jak i dziecka.
Wegetarianie i weganie: Dieta oparta na roślinach może dostarczać mniej żelaza w porównaniu z dietą zawierającą mięso, dlatego suplementacja żelazem jest często wskazana, szczególnie w formie niehemowej, która jest lepiej przyswajana przez organizm wegetarian.
Osoby starsze: Wraz z wiekiem spada zdolność organizmu do przyswajania żelaza, co może prowadzić do jego niedoboru.
Jakie są korzyści stosowania Bioradix Xenico żelazo?
Korzyści ze stosowania Bioradix Xenico żelazo są wieloaspektowe. Po pierwsze, regularna suplementacja pomaga utrzymać prawidłowy poziom żelaza, co wpływa na poprawę ogólnego stanu zdrowia i samopoczucia. Po drugie, suplement wspiera prawidłową produkcję czerwonych krwinek, co z kolei przyczynia się do lepszego dotlenienia organizmu i większej wytrzymałości. Po trzecie, poprawa wchłaniania żelaza dzięki obecności witaminy C i innych substancji wspomagających może skutecznie redukować objawy związane z niedoborem tego pierwiastka, takie jak zmęczenie, osłabienie, zawroty głowy, a nawet problemy z włosami i paznokciami.
Dawkowanie i bezpieczne stosowanie żelaza w płynie
Przed rozpoczęciem suplementacji warto skonsultować się z lekarzem, szczególnie jeśli występują już objawy niedoboru żelaza lub zdiagnozowana anemia. Suplement powinien być stosowany zgodnie z zaleceniami producenta. Ważne jest, aby nie przekraczać zalecanej dawki, gdyż nadmiar żelaza może prowadzić do skutków ubocznych, takich jak problemy żołądkowe, nudności czy nadmierne gromadzenie się żelaza w organizmie (hemosyderoza).
Bioradix Xenico jest dobrze tolerowane przez większość osób, jednak w przypadku osób z problemami trawiennymi lub alergią na którykolwiek ze składników, należy zachować ostrożność.
Podsumowanie
Bioradix Xenico to skuteczny suplement diety, który może pomóc w uzupełnieniu braków żelaza, zwłaszcza u osób narażonych na jego niedobory. Jego unikalny skład, oparty na organicznym żelazie oraz substancjach wspomagających jego przyswajanie, sprawia, że jest to produkt idealny dla osób poszukujących skutecznej i naturalnej formy wsparcia zdrowia. Regularna suplementacja może przynieść ulgę w objawach niedoboru żelaza oraz poprawić jakość życia, zwłaszcza w przypadku osób z anemią, wegetarian, sportowców oraz kobiet w ciąży.
Na rynku farmaceutycznym można dostać wiele różnych form preparatów zawierających składniki mineralne i witaminy, takie jak: tabletki, kapsułki, proszek, krople, płyny (żelazo w płynie) – wedle upodobania i potrzeb. Produkty te często różnią się tempem wchłaniania i dostępnością zawartych składników odżywczych dla organizmu. Wybór postaci stosowanego produktu powinien być dobrany indywidualnie, uwzględniając wiek, stan przewodu pokarmowego, czy obecność chorób i dolegliwości.
Wiele czynników wpływa na wchłanianie składników odżywczych
Spożyty pokarm, aby został efektywnie wchłonięty, musi zostać dobrze rozdrobniony w jamie ustnej, nim trafi do żołądka. Następnie kwas solny i enzymy trawienne rozkładają pożywienie, więc znaczenie będzie miało stan narządów takich jak żołądek, wątroba, trzustka i jelita. Problemy zdrowotne, między innymi: zakażenie Helicobacter Pylori, niedostateczna produkcja kwasu solnego, zespół złego wchłaniania, dysbioza, zanik kosmków np. w przypadku nieleczonej celiakii mogą znacznie ograniczyć ostateczne odżywienie organizmu. To w jelitach znajdują się włosowate naczynia krwionośne i limfatyczne zawarte w kosmkach jelitowych, do których wchłaniane są składniki pokarmowe. Natomiast równie istotny jest żołądek, ponieważ do rozłożenia produktów mięsnych zawierających białko, czy żelazo, potrzebna jest odpowiednia zawartość kwasu solnego, a dla przyswojenia witaminy B12 czynnik wewnętrzny Castle’a (którego deficyty stwierdza się w chorobach żołądka). W dodatku obecność różnych substancji antyodżywczych oraz wzajemne interakcje między substancjami może obniżać wchłanianie witamin i składników mineralnych, w tym żelaza. W przypadku suplementów forma chemiczna danej substancji również ma znaczenie. Odnośnie żelaza, najlepiej przyswaja się diglicynian żelaza, gorzej sole żelaza.
Czym jest tak zwane zmęczenie pigułkami?
Wiele osób, szczególnie starszych z wieloma towarzyszącymi chorobami przyjmuje na co dzień wiele leków lub/i suplementów. Nic dziwnego, że osoby te mogą być zmęczone ciągłym połykaniem kapsułek, tym bardziej, że wraz z wiekiem zwiększa się ryzyko wystąpienia dysfagii, czyli zaburzeń połykania. Z tego względu osoby w takim przypadku czują się zmęczone i tracą motywację do kontynuowania leczenia, ponieważ czynność ta wymaga dodatkowego wysiłku i jest przytłaczająca. Wybór suplementu w płynie będzie lepszym wyborem dla tych osób (jeśli dysfagia nie dotyczy płynów). Nie tylko osoby starsze, ale również dzieci często mają problemy z połykaniem lub lęk przed tą czynnością. Dla dzieci częściej produkuje się witaminy i składniki mineralne w postaci płynu, który dzięki odpowiedniej smakowitości może być dodatkowo zachęceniem do regularnego stosowania.
Żelazo w płynie lub tabletkach – co wybrać?
Witaminy i minerały zawarte w płynie charakteryzują się szybszą rozpuszczalnością w przewodzie pokarmowym. Tabletki mają stałą strukturę chemiczną, więc nie przyswajają się równie szybko, w dodatku dla utrzymania swojej struktury zawierają różne dodatki chemiczne, stabilizatory, wypełniacze itp. co niekoniecznie jest obojętne dla organizmu. W dodatku mikrokapsułki mogą przejść przez przewód pokarmowy nierozpuszczone z powodu zbyt szybkiego pasażu jelitowego, zaburzeń trawienia (niedoborów soku żołądkowego), czy nieodpowiedniego pH w układzie pokarmowym. Niedobory żelaza często dotyczą osób właśnie z różnymi dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego i zawsze mają jakąś przyczynę, więc postać przyjmowanego żelaza będzie miała znaczenie w efektywnym uzupełnieniu niedoborów. Jedynymi niedogodnościami preparatów w płynie może być potrzeba przechowywania ich w lodówce oraz przeważnie ich krótszy okres przydatności do spożycia po otwarciu, w porównaniu do innych form suplementów.
Podsumowanie – żelazo w płynie
Każda z form suplementów ma swoje zalety i wady. Substancje odżywcze zawarte w płynie wydają się najlepszym wyborem dla większości osób, ze względu na szybką przyswajalność i przeważnie brak wypełniaczy i innych niepotrzebnych substancji, jakie można spotkać w tabletkach. Osoby cierpiące na anemię, często już mają różne problemy z przewodem pokarmowym, więc żelazo w postaci płynu będzie dla nich najłagodniejszą postacią.
Żelazo organiczne to termin, który odnosi się do żelaza występującego w połączeniu z organicznymi związkami chemicznymi, takimi jak aminokwasy, białka, czy inne cząsteczki organiczne. W kontekście suplementacji diety i zdrowia, żelazo organiczne jest często uznawane za lepiej przyswajalne przez organizm w porównaniu do żelaza nieorganicznego, czyli tego, które występuje w formie soli mineralnych, jak siarczan żelaza czy chlorek żelaza.
Charakterystyka żelaza organicznego
Lepsza przyswajalność: Jedną z głównych zalet żelaza organicznego jest to, że jest ono lepiej wchłaniane przez organizm. Wchłanianie żelaza jest procesem skomplikowanym i zależy od wielu czynników, takich jak pH w przewodzie pokarmowym, obecność innych składników odżywczych oraz forma chemiczna żelaza. Żelazo organiczne, dzięki połączeniu z cząsteczkami organicznymi, jest często lepiej rozpoznawane przez komórki jelitowe, co ułatwia jego transport do krwiobiegu.
Mniejsze ryzyko podrażnień przewodu pokarmowego: Żelazo organiczne jest zazwyczaj mniej drażniące dla układu pokarmowego w porównaniu do form nieorganicznych. Preparaty z żelazem organicznym mogą powodować mniejsze ryzyko wystąpienia efektów ubocznych, takich jak nudności, bóle brzucha czy zaparcia, które często towarzyszą suplementacji żelazem nieorganicznym.
Formy żelaza organicznego: Najbardziej popularne formy żelaza organicznego w suplementach to chelaty aminokwasowe, takie jak żelazo bisglicynian czy żelazo glukonian. Chelaty te są związkami, w których żelazo jest związane z aminokwasami, co poprawia jego stabilność i przyswajalność.
Znaczenie żelaza w organizmie
Żelazo jest kluczowym składnikiem wielu procesów biologicznych. Jest niezbędne do produkcji hemoglobiny – białka odpowiedzialnego za transport tlenu we krwi, oraz mioglobiny – białka magazynującego tlen w mięśniach. Niedobór żelaza prowadzi do anemii, stanu charakteryzującego się obniżonym poziomem hemoglobiny, co może powodować objawy takie jak zmęczenie, osłabienie, zawroty głowy, a w ciężkich przypadkach nawet problemy z sercem.
Źródła żelaza organicznego
Żelazo organiczne naturalnie występuje w wielu produktach spożywczych, szczególnie w mięsie, rybach i podrobach, takich jak wątroba. Mięso dostarcza żelaza hemowego, które jest formą żelaza organicznego i jest bardzo dobrze przyswajalne przez organizm. Żelazo organiczne można również znaleźć w roślinach, choć jest to głównie żelazo niehemowe, które jest gorzej przyswajalne. Aby zwiększyć jego biodostępność, zaleca się spożywanie produktów bogatych w witaminę C w tym samym posiłku, co pomaga w absorpcji żelaza.
Podsumowanie
Żelazo organiczne (żelazo w płynie) to forma, która jest lepiej przyswajalna i mniej drażniąca dla przewodu pokarmowego niż formy nieorganiczne. Jest szczególnie istotne w suplementacji diety, zwłaszcza dla osób zmagających się z niedoborami tego pierwiastka. Jego suplementacja może być korzystna dla osób z anemią, sportowców oraz kobiet w ciąży, ale jak każdy suplement, powinna być stosowana z rozwagą i najlepiej pod kontrolą lekarza.
Dieta wegetariańska ma w założeniu wykluczenie wszelkich pokarmów mięsnych, choć istnieją różne warianty tej diety. Pesco-wegetarianie dopuszczają spożycie ryb i owoców morza, a semi-wegetarianie okazjonalne jedzenie drobiu, wołowiny, wieprzowiny lub ryb. Natomiast dieta wegańska jest bardziej restrykcyjna i eliminuje spożycie wszelkich pokarmów mięsnych, produktów mlecznych i jajek, a czasem miodu. Sposób żywienia wykluczający określone pokarmy jest związany z wysokim ryzykiem niedoborów, w przypadku wegetarian i wegan witaminy B12, żelaza, kwasów tłuszczowych omega-3 (w przypadku niejedzenia ryb), jodu. Ponadto u wegetarian i wegan niedobór żelaza jest związany zarówno z niewystarczającym spożyciem żelaza, jak i niską biodostępnością tego pierwiastka z pokarmów roślinnych.
Żelazo stanowi niezbędny składnik hemoglobiny, przenoszącej tlen z płuc do tkanek, poza tym jest potrzebne do wzrostu fizycznego, funkcjonowania komórek, rozwoju neurologicznego i produkcji niektórych hormonów. Niedobór żelaza objawia się między innymi: szybką męczliwością, dusznością, bladością skóry, łamliwością włosów i paznokci, zaburzeniem odporności.
Źródła żelaza w diecie wegetarian i wegan i jego biodostępność
Źródłem żelaza dla wegetarian i wegan są produkty roślinne, takie jak: produkty pełnoziarniste, natka pietruszki, suche nasiona roślin strączkowych, orzechy, nasiona. Zawierają one jednak mniej przyswajalne żelazo niehemowe w porównaniu z żelazem hemowym, znajdującym się w produktach mięsnych. Oszacowano biodostępność żelaza w przypadku diet mieszanych (zawierających znaczne ilości mięsa, owoców morza, witaminę C) na poziomie od 14% do 18%, a jedynie od 5% do 12% w dietach wegetariańskich. Powodem mniejszej biodostępności żelaza pochodzenia roślinnego są naturalnie występujące inhibitory wchłaniania, do których zalicza się fityniany, polifenole i szczawiany. Spośród nich najbardziej hamują wchłanianie fityniany znajdujące się w produktach pełnoziarnistych, strączkach i orzechach. Jednocześnie produkty zbożowe stanowią główne źródło żelaza w diecie wegetarian i wegan oraz ich udział w diecie jest dość spory. Polifenole również znajdują się w wielu zbożach, a także w warzywach i niektórych napojach (np. w herbacie, kawie). Szczawiany są obecne w warzywach liściastych, m.in. szpinaku. Z tego względu Instytut Medycyny ustalił, że dzienny poziom zapotrzebowania na żelazo jest 1,8 razy wyższy dla wegetarian w porównaniu z zapotrzebowaniem dla nie wegetarian, co daje 18 mg dziennie dla mężczyzn i 33 mg dziennie dla kobiet. Dodatkowo, można zwiększyć wchłanianie żelaza dodając do posiłku źródło witaminy C i/lub kwasów organicznych, na przykład produkty zbożowe połączyć ze świeżymi owocami lub świeżym sokiem owocowym. Ponadto przyswajanie żelaza zwiększa obróbka kulinarna, taka jak: gotowanie, fermentacja i kiełkowanie żywności. Zniwelować należy napoje takie jak herbata i kawa zaburzające biodostępność.
Zapasy żelaza u wegetarian i wegan
Markerem służącym do oceny zapasu żelaza w organizmie jest stężenie ferrytyny w surowicy. Dopiero, gdy rezerwy żelaza się wyczerpią, inne wskaźniki takie jak hemoglobina we krwi pokażą już pojawienie się niedokrwistości. W przeglądzie na podstawie 13 opublikowanych badań z udziałem uczestników z 10 krajów oceniono poziom żelaza wśród dorosłych wegetarian. Odsetek próbek z niską ferrytyną (<12 ng/ml) wahał się od 12% do 79% wśród wegetarianek. Natomiast obniżone stężenie hemoglobiny miało od 6% do 30,3% badanych. Wśród mężczyzn wskaźnik obniżonej ferrytyny we wszystkich badaniach wynosił od 1,7% do 29%, a hemoglobiny od 0% do 15,3%. Więcej wegetarianek miało ferrytynę poniżej granicy niedoboru we wszystkich badaniach z wyjątkiem jednego, w porównaniu do osób nie będących wegetarianami. W każdym badaniu poziom ferrytyny był niższy u wegetarian płci męskiej niż u nie wegetarian (np. 11% wśród wegan i 21% wśród wegetarian w porównaniu do 6% i 7% osób spożywających mięso). Z badań wynika, że wegetarianie mają wysokie rozpowszechnienie wyczerpanych zapasów żelaza, w tym niedokrwistość w porównaniu z nie wegetarianami. Przyjmowanie naturalnego żelaza z żywności często było poniżej zalecanego spożycia dla wegetarianek, a dodatkowa utrata żelaza podczas miesiączki u kobiet przed menopauzą powoduje znaczne rozpowszechnienie niedoboru żelaza (ferrytyna 12 μg/l) wśród tej grupie osób.
W metaanalizie Haider L. i wsp. na podstawie 24 badań przekrojowych, wykazano, że w porównaniu do grupy kontrolnej nie-wegetariańskiej, dorośli wegetarianie mają znacznie niższy poziom ferrytyny w surowicy. Przestawienie się na dietę semiwegetariańską nie zmieniło istotnie wyników.
Podsumowanie – gospodarka żelazem u wegetarian i wegan
Możliwe, że zarówno wegetarianie, jak i weganie spożywają porównywalne ilości żelaza jak osoby wszystkożerne. Jednak z powodu wyżej wymienionych czynników ograniczających wchłanianie naturalnego żelaza, a przez to większego zapotrzebowania na ten składnik, częściej u tych osób występuje uszczuplenie zapasów tego pierwiastka, lub już znaczniejszy niedobór w postaci niedokrwistości. Ze względu na trudność naturalnego uzupełnienia z diety niedoborów żelaza u wegetarian i wegan, częściej wymagana jest dodatkowa suplementacja. Z powodu ryzyka innych niedoborów u tych osób wpływających na procesy krwiotwórcze, takich jak witamina B12, warto sięgnąć po kompleksowy produkt zawierający kilka składników.
Bibliografia: https://ods.od.nih.gov/factsheets/Iron-HealthProfessional/ Pawlak R, Berger J, Hines I. Żelazny status dorosłych wegetarian: przegląd literatury. Am J Lifestyle Med. 2016 16 grudnia; 12(6):486-498. Haider LM, Schwingshackl L, Hoffmann G, Ekmekcioglu C. The effect of vegetarian diets on iron status in adults: A systematic review and meta-analysis. Crit Rev Food Sci Nutr. 2018 May 24;58(8):1359-1374. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie., PZH, 2020 Rogerson D. Diety wegańskie: praktyczne porady dla sportowców i ćwiczących. J Int Soc Sports Nutr. 2017 Wrzesień 13;14:36.
Żelazo jest jednym z elementarnych, a zarazem najważniejszych pierwiastków w ludzkim organizmie. Jest niezastąpione w procesie produkcji barwnika – hemoglobiny, wypełniającego czerwone krwinki, które dostarczają tlen do wszystkich komórek i tkanek ciała. Istotna jest również rola żelaza w funkcjonowaniu układu immunologicznego i hormonalnego, a także w wytwarzaniu neuroprzekaźników mózgowych. Ze względu na ogrom wartości, które niesie ze sobą suplementacja żelaza, rynek farmaceutyczny jest obfity w różnorodne preparaty bez recepty, jednak szczególną popularnością cieszy się naturalne, płynne żelazo.
Przewaga płynnego żelaza
Czym wyróżnia się płynne żelazo na tle niezwykle szerokiej gammy dostępnych specyfików? Właściwości płynnej formy żelaza sprawiają, że przewyższa ono konkurencyjne preparaty wchłanialnością. Płynne żelazo jest łatwiej przyswajalne, a efekty suplementacji są widoczne zdecydowanie szybciej niż podczas stosowania klasycznych tabletek czy kapsułek. Ponadto stosowanie preparatów z płynnym żelazem ogranicza podrażnienia żołądka, będące częstym objawem niepożądanym przy łykaniu stałych pigułek. Kwestia ta ma szczególne znaczenie dla osób starszych, które miewają kłopoty nie tylko z dolegliwościami przewodu pokarmowego, ale także z połknięciem sporych rozmiarów tabletek. Bardzo często dyskomfort związany z przyjęciem leku skutecznie zniechęca seniorów do suplementacji. Postać płynna eliminuje konieczność kruszenia lub dzielenia leków. Z łatwością można ją również podać nawet bardzo małym dzieciom, które w okresie odstawienia mleka oraz rozszerzania diety są narażone na niedobory żelaza.
Zalety suplementacji płynnym żelazem
Systematyczne stosowanie płynnego żelaza niesie ze sobą wiele pozytywnych aspektów zdrowotnych. Żelazo, jako kluczowy składnik hemoglobiny, odpowiada za lepsze dotlenienie całego organizmu, co skutkuje poprawą ogólnej kondycji fizycznej i psychicznej. Usprawnienie transportu tlenu wiąże się ze zwiększeniem wigoru, ograniczeniem uczucia znużenia i zmęczenia, a także polepszeniem wydolności sportowej. Niekwestionowaną korzyścią płynnego żelaza jest wpływ na funkcje poznawcze, zapamiętywanie oraz koncentracje. Optymalny poziom tego pierwiastka jest ważny dla utrzymania dobrego stanu włosów, skóry i paznokci. Ilość żelaza w organizmie ma również wpływ na odporność oraz potencjał do walki z infekcjami.
Płynne żelazo dla wegan
Grupą pacjentów o specyficznych wymaganiach okazują się być weganie i wegetarianie. Przez wzgląd na wykluczenia z diety produktów zwierzęcych często borykają się oni z nieprawidłowymi, najczęściej niskimi, poziomami żelaza. Płynne żelazo okazuje się być nie tylko szybką i skuteczną opcją do wyrównania niedoborów tego mikroelementu, ale również świetną alternatywą dla farmaceutycznych wyrobów odzwierzęcych (np. kapsułek żelatynowych). Suplementy, które zawierają wytwarzane bez szkody dla zwierząt, naturalne płynne żelazo są chętnie przyjmowane przez wegan stosujących ścisłą dietę roślinną.
Na anemię – tylko płynne żelazo!
Dlaczego płynne żelazo jest rekomendowane w przypadku anemii? Skuteczność żelaza w płynie jest wyższa, ponieważ jest ono sprawniej przyswajalne przez organizm niż to z tradycyjnej tabletki. Szybsze wchłanianie wynika m.in. z faktu pominięcia fazy rozkładu elementów otoczki czy kapsułki. W obliczu silnych niedoborów ważne jest tempo oraz efektywność zwiększania poziomu tego istotnego mikroelementu. Uzupełnianie deficytów przy pomocy płynnego żelaza umożliwia ponadto precyzyjniejsze dostosowanie dawki do potrzeb pacjenta w zależności od stopnia zaawansowania anemii i nasilenia jej objawów.
Skutki uboczne płynnego żelaza
Efekty uboczne przyjmowania płynnego żelaza są rzadsze i zdecydowanie łagodniejsze niż w przypadku tradycyjnych pigułek. Mniej typowe są podrażnienia przewodu pokarmowego czy, często zgłaszane i niepokojące dla pacjentów, zmiany barwy stolca. Brak składników mlecznych w płynnym żelazie sprawia, że jest ono odpowiednie dla pacjentów z nietolerancją laktozy. Możliwość dokładniejszego dozowania żelaza w formie płynnej ogranicza ryzyko przedawkowania, a więc czyni je bezpiecznym i łatwym do suplementacji zamiennikiem klasycznych tabletek.
Płynne żelazo to nowoczesna, ulepszona forma suplementacji jednego z najważniejszych dla człowieka mikroelementów. Zwiększona biodostępność przy jednoczesnym ograniczeniu potencjalnych działań niepożądanych i łatwiejszej do przyjęcia formie czyni żelazo w tej postaci bezkonkurencyjnym wśród preparatów dostępnych współcześnie na rynku farmaceutycznym.
Żelazo występuje naturalnie w produktach żywnościowych, w mniejszej lub większej ilości, więc gdy dieta jest różnorodna i w organizmie panuje homeostaza, bez towarzyszących chorób przewlekłych, to niedobory tego pierwiastka nie powinny się pojawiać. Bogate w żelazo są przede wszystkim podroby i produkty mięsne, w mniejszej ilości znajduje się w jajach, pełnoziarnistym pieczywie, strączkach i natce pietruszki. Żelazo naturalnie pozyskane z diety jest najbardziej korzystne i łagodne dla przewodu pokarmowego, jednak nie zawsze jest możliwe jego wystarczające uzupełnienie jedynie z żywności i wtedy wskazaniem jest dodatkowa suplementacja. Na rynku można spotkać wiele preparatów i form żelaza, w postaci tabletek, czy płynu. Niektóre z nich, szczególnie sole żelaza niestety mogą powodować skutki uboczne ze strony układu pokarmowego. Najczęściej zgłaszanymi działaniami niepożądanymi są nudności, biegunka, wzdęcia, zaparcia, bóle brzucha oraz czarne lub smoliste stolce. W dodatku w niektórych schorzeniach stosowanie żelaza jest wieloletnie, a czasem dożywotnie (m.in w zanikowym zapaleniu błony śluzowej żołądka, celiakii, chorobach zapalnych jelit), dlatego tym bardziej należy wybrać bezpieczną formę żelaza, łagodną dla przewodu pokarmowego, by nie zaostrzał towarzyszących już dolegliwości.
Wchłanianie żelaza przez przewód pokarmowy
Wchłanianie żelaza ze standardowej diety wynosi od 10 do 15%, lecz wzrasta w przypadku jego deficytu w organizmie nawet o 2–3 razy. Żelazo niehemowe Fe3+ pozyskane z diety jest redukowane do Fe2+ w dwunastnicy przez reduktazę żelazową B (DCYTB). Tak powstałe żelazo przenika do organizmu przez błonę wierzchołkową enterocytów dzięki głównej jednostki regulującej wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym czyli za pośrednictwem transportera metali dwuwartościowych 1 (DMT1). Wchłonięte żelazo może być od razu wykorzystane do mechanizmów wewnątrzkomórkowych, a także być przechowywane w postaci ferrytyny lub uwalniane bezpośrednio do krążenia. Transporterem żelaza jest ferroportyna (FPN), by następnie związać go z transferyną. Tak związane żelazo jest pobierane przez prekursory erytrocytów (erytroblasty). Do przejścia przez transporter błonowy niezbędny jest jon wodorowy. Żelazo, niezależnie od formy suplementacji lepiej wchłania się w kwaśnym środowisku, czyli bez towarzyszącego posiłku, w odstępie czasowym od przyjęcia m.in. inhibitora pompy protonowej lub blokera H2 (minimalnie ok. 2 godziny). W przewodzie pokarmowym ulega wchłonięciu około 10–20 mg spożytego żelaza. Natomiast pozostałe niewchłonięte żelazo może sprzyjać uszkodzeniu błony śluzowej i powodować zmiany w mikrobiocie. Z tego względu warto wybrać preparat w odpowiedniej dawce i formie.
Dostępność naturalnego żelaza w diecie
Niedobór żelaza w organizmie niekoniecznie musi wynikać ze zbyt małej ilości przyjmowania go z dietą, lecz może być spowodowane zaburzeniami wchłaniania m.in. gdy występuje duże spożycie produktów bogatych w fityniany, szczawiany, fosforany i taniny wiążących żelazo w przewodzie pokarmowym w niewchłanialne kompleksy. Zaburzenia wchłaniania również towarzyszą różnym jednostkom chorobowym, np. nieswoistym chorobom zapalnym jelit. Jak sama nazwa wskazuje, nieswoistym chorobom zapalnym jelit towarzyszy przewlekły stan zapalny, a także utrata żelaza wraz z krwią. Z tych przyczyn zapotrzebowanie na żelazo jest większe, lecz jego suplementacja często wiąże się z wieloma działaniami niepożądanymi, takimi jak bóle brzucha, nudności, zaparcia i biegunki. Pacjenci zauważają średnio po około 1–2 godzinach od spożycia żelaza pojawienie się nudności i bólu.
Preparaty żelaza łagodne dla przewodu pokarmowego
Sugeruje się, że objawy żołądkowo-jelitowe mogą być spowodowane wytwarzaniem wolnych rodników poprzez pobudzany żelazem cykl redoks w jelitach oraz na powierzchni błony śluzowej, tym samym zwiększając stan zapalny. Nadmiar pozostałego żelaza w jelitach może także negatywnie wpływać na mikrobiotę okrężnicy lub jej metabolizm. Porównując różne postacie żelaza dostępne na rynku, na uwagę zasługuje chelat żelaza. Diglicynian żelaza odznacza się lepszą wchłanialnością przez komórki błony śluzowej jelit, dzięki temu nie pozostaje niewchłonięty w przewodzie pokarmowym (w takiej ilości co inne preparaty), co finalnie ogranicza wystąpienie wspomnianych skutków ubocznych w układzie pokarmowym. Umożliwia to również stosowanie niższych dawek suplementacji, co jest dodatkową zaletą.
W metaanalizie Fischera A. i wsp. wykazano, że suplementacja diglicynianem żelaza wyróżnia się spośród innych suplementów w ograniczaniu działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego i zwiększaniu stężenia hemoglobiny u kobiet w ciąży. Natomiast w badaniu Cheng-Yi Hsu i wsp. u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek i hemodializą suplementowany chelat żelaza okazał się dobrze tolerowany i nie zgłoszono żadnych skutków ubocznych związanych z zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi. W innym badaniu (Ahmed M. Abbas i wsp.) porównano skuteczność oraz tolerancję suplementacji siarczanu i chelatu żelaza w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza u kobiet w ciąży. Wyniki tego badania wykazały, że diglicynian żelaza jest bardziej skuteczny w zwiększaniu poziomu hemoglobiny i jest lepiej tolerowany.
Wnioski – suplementacja żelazem
Niedokrwistość z niedoboru żelaza jest częstą przypadłością, będącą czasami skutkiem schorzeń przewodu pokarmowego. Wymagana jest wtedy suplementacja żelazem, jednak stosowanie niektórych preparatów niesie ze sobą skutki uboczne, głównie żołądkowo-jelitowe. Obiecującym wyjątkiem jest chelat żelaza, który jest dobrze tolerowany i lepiej wchłaniany niż inne formy żelaza. Dodatek w preparatach z żelazem ekstraktów z ziół (m.in. z kopru włoskiego lub korzenia goryczki żółtej), wspomagających pracę przewodu pokarmowego i łagodzących objawy m.in. bólu brzucha, nudności, wzdęć czy zaparć dodatkowo niweluje pojawienie się ewentualnych dolegliwości związanych z suplementacją żelaza.
Bibliografia: Vogt AS, Arsiwala T, Mohsen M, Vogel M, Manolova V, Bachmann MF. O metabolizmie żelaza i jego regulacji. Int J Mol Sci. 2021 27 kwietnia; 22(9):4591. Mahadea D, Adamczewska E, Ratajczak AE, Rychter AM, Zawada A, Eder P, Dobrowolska A, Krela-Kaźmierczak I. Niedokrwistość z niedoboru żelaza w chorobach zapalnych jelit – przegląd narracyjny. Składników odżywczych. 10 listopada 2021 r.; 13(11):4008. Zhu L, Li G, Liang Z, Qi T, Deng K, Yu J, Peng Y, Zheng J, Song Y, Chang X. Wychwyt żelaza wspomagany mikrobiotą wspomaga tolerancję immunologiczną w jelicie. Nat Commun. 2023 15 maja; 14(1):2790. Tolkien Z, Stecher L, Mander AP, Pereira DI, Powell JJ. Ferrous sulfate supplementation causes significant gastrointestinal side-effects in adults: a systematic review and meta-analysis. PLoS One. 2015 Feb 20;10(2):e0117383. Fischer JAJ, Cherian AM, Bone JN, Karakochuk CD. The effects of oral ferrous bisglycinate supplementation on hemoglobin and ferritin concentrations in adults and children: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Nutr Rev. 2023 Jul 10;81(8):904-920. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K. i wsp. Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie., PZH, 2020 Hsu CY, Chen JC, Tsai YC, Chen TW. Suplementacja małych dawek diglicynianu żelaza u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek i hemodializą. J Chin Med Assoc. 2022 1 maja; 85(5):566-570. Abbas AM, Abdelbadee SA, Alanwar A, Mostafa S. Efficacy of ferrous bis-glycinate versus ferrous glycine sulfate in the treatment of iron deficiency anemia with pregnancy: a randomized double-blind clinical trial. J Matern Fetal Neonatal Med. 2019 Dec;32(24):4139-4145. Pietrzak A., Skuteczne leczenie żelazem – zasady postępowania w niedoborze izolowanym i przebiegającym z niedokrwistością., II Klinika Gastroenterologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa Oddział Gastroenterologii, Szpital Bielański, Warszawa, 2024/03/06 Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J.: Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa, 2007.
Żelazo jest jednym z najważniejszych składników mineralnych w żywieniu człowieka. Pełni ono wiele kluczowych funkcji w ludzkim organizmie, między innymi umożliwia transport tlenu, wytwarzanie energii i czerwonych krwinek oraz przekazywanie impulsów nerwowych. Niedobór naturalnego żelaza niesie ze sobą wiele negatywnych konsekwencji zdrowotnych, spośród których najbardziej znana jest anemia, czyli niedokrwistość.
Żelazo – rola w organizmie człowieka
Żelazo jest istotnym składnikiem dla procesów oddychania tkankowego. Najważniejszą rolą żelaza w organizmie człowieka jest budowa hemoglobiny i mioglobiny, które odpowiadają za transport tlenu z płuc do wszystkich komórek ustroju, w tym do mięśni szkieletowych. Odpowiednia podaż dobrze przyswajalnego naturalnego żelaza w diecie człowieka wzmacnia odporność organizmu, ponieważ żelazo jest niezbędne do produkcji limfocytów T – komórek odpornościowych, które chronią ludzki organizm przed szkodliwym działaniem chorobotwórczych mikroorganizmów (bakterii, wirusów i innych patogenów). Żelazo bierze również udział w produkcji erytrocytów (krwinek czerwonych) w szpiku kostnym, neuroprzekaźników (dopaminy, serotoniny, noradrenaliny) w ośrodkowym układzie nerwowym oraz hormonów tarczycy regulujących metabolizm energetyczny, ciepłotę ciała, a także wzrost i rozwój organizmu. Odpowiedni stan zaopatrzenia organizmu w naturalne żelazo wspomaga także naturalną obronę antyoksydacyjną organizmu ze względu na to, iż żelazo wchodzi w skład enzymów przeciwutleniających (katalazy i peroksydazy), które chronią komórki przed niekorzystnym działaniem reaktywnych form tlenu. Z uwagi na to, że żelazo odpowiada za wytwarzanie energii niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania organizmu, może przyczyniać się do zmniejszenia uczucia zmęczenia i znużenia. Warto również wspomnieć o tym, że żelazo wykorzystywane jest do mielinizacji komórek nerwowych (osłaniania włókien nerwowych w mózgu i rdzeniu kręgowym przez owijanie ich warstwą substancji zwanej mieliną) oraz detoksykacji szkodliwych substancji w wątrobie.
Naturalne żelazo – źródła w pożywieniu
Żelazo jest obecne zarówno w żywności pochodzenia roślinnego (żelazo w formie niehemowej), jak i zwierzęcego (żelazo w formie hemowej). Do najbogatszych źródeł naturalnego żelaza hemowego (lepiej przyswajalnego) w diecie zalicza się mięso (np. wołowinę, cielęcinę, drób), podroby (zwłaszcza wątrobę i nerki), ryby i owoce morza oraz żółtka jaja kurzego. Zaś najlepszym źródłem naturalnego żelaza niehemowego (słabiej przyswajalnego) są orzechy (zwłaszcza pistacjowe, laskowe, migdały), nasiona słonecznika, pestki dyni, nasiona sezamu, suche nasiona roślin strączkowych (np. ciecierzyca, fasola, soja, soczewica), gorzkie kakao, natka pietruszki, chleb żytni na naturalnym zakwasie oraz kasza gryczana. Należy zauważyć, że fermentowana żywność pochodzenia roślinnego jest zwykle lepszym źródłem naturalnego żelaza niż produkty świeże, niepoddane fermentacji. Na przykład żywność przygotowana na bazie fermentowanej soi (choćby pasta sojowa miso) zawiera znacznie lepiej przyswajalne naturalne żelazo, co wynika ze zmniejszenia zawartości fitynianów (związków hamujących wchłanianie żelaza) w wyniku długotrwałego procesu fermentacji. Warto również nadmienić o tym, że wbrew obiegowej opinii ani szpinak, ani buraki nie są dobrym źródłem naturalnego żelaza. Pomimo iż faktycznie zawierają pewne ilości żelaza, to jednocześnie są źródłem szczawianów, które ograniczają wchłanianie naturalnego żelaza w jelicie cienkim.
Naturalne żelazo – przyswajalność
Żelazo hemowe (organiczne żelazo) znajdujące się w żywności pochodzenia zwierzęcego ma wyższą biodostępność niż naturalne żelazo niehemowe (jonowe, nieorganiczne żelazo) pochodzące z pokarmów roślinnych. Wskazuje się, że wchłanianie naturalnego żelaza hemowego występującego w mięsie i innych produktach zwierzęcych wynosi nawet blisko 25-30%. Natomiast wchłanianie naturalnego żelaza niehemowego z produktów roślinnych jest bardziej zmienne i waha się od 1 do 10%. Szacuje się, że biodostępność żelaza w formie niehemowej pochodzącego z pokarmów roślinnych jest nawet 8-krotnie niższa aniżeli żelaza w formie hemowej (organicznego żelaza) i wynosi średnio około 5%.
Co poprawia wchłanianie naturalnego żelaza?
Wchłanianie naturalnego żelaza można poprawić poprzez moczenie produktów roślinnych zasobnych w ten mikroskładnik, m.in.: suchych nasion roślin strączkowych (soi, ciecierzycy), orzechów (np. pistacjowych, laskowych, migdałów), nasion słonecznika, pestek dyni oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych (np. kaszy gryczanej, kaszy jaglanej, ryżu brązowego, płatków owsianych górskich). Poza tym warto wybierać pieczywo na naturalnym zakwasie aniżeli na drożdżach, które ma mniejszą zawartość kwasu fitynowego, dzięki czemu naturalne żelazo będzie lepiej przyswajalne. Dieta ukierunkowana na zwiększenie przyswajania naturalnego żelaza powinna również obfitować w świeże warzywa i owoce bogate w witaminę C, beta-karoten oraz kwasy organiczne (np. paprykę, brokuły, cytrusy, owoce jagodowe), kiszonki, jak również chude mięso drobiowe oraz fermentowane produkty mleczne (m.in.: jogurt naturalny, kefir, maślankę, mleko acidofilne, ser twarogowy). Dobrze jest również regularnie włączać do diety sok z cytryny lub limonki oraz ocet balsamiczny, winny lub jabłkowy (np. jako sos winegret do sałatki), a także sos pomidorowy, zwłaszcza do dań obiadowych, aby zwiększyć biodostępność naturalnego żelaza. Wśród najważniejszych składników, które zwiększają przyswajalność naturalnego żelaza z przewodu pokarmowego można wymienić:
Szczep probiotyczny Lactobacillus plantarum 299v (DSM 9843)
Laktoferynę
Alkohol
Co zaburza wchłanianie naturalnego żelaza?
Wszystkie osoby, którym zależy na zwiększeniu biodostępności naturalnego żelaza powinny nie tylko zwracać uwagę na to, które składniki poprawiają jego wchłanianie z przewodu pokarmowego, lecz również na te zaburzające ten proces. Do składników, które utrudniają przyswajanie naturalnego żelaza zalicza się m.in.:
Wapń
Cynk
Fityniany (m.in.: pełnoziarniste produkty zbożowe, suche nasiona roślin strączkowych, orzechy, nasiona i pestki)
Peptydy z częściowo strawionych produktów pochodzenia roślinnego (np. białko sojowe)
Oznacza to, że osoby chcące maksymalnie zwiększyć przyswajalność żelaza powinny zatem unikać regularnego spożywania podczas posiłku czerwonego wina, kawy i herbaty (zwłaszcza mocnej), a także większych ilości gorzkiego kakao i jego przetworów (np. gorzkiej czekolady).
Zapotrzebowanie organizmu na naturalne żelazo
Dzienne zapotrzebowanie organizmu na naturalne żelazo zależy przede wszystkim od płci, wieku i stanu fizjologicznego. Spożycie naturalnego żelaza wraz z dietą powinno zaspokajać potrzeby organizmu związane z jego wzrostem, zwiększeniem objętości krwi i poziomu hemoglobiny, uzupełnieniem strat (np. wynikających z krwawienia miesiączkowego u kobiet) oraz wzrostem jego zapasów w organizmie. Zapotrzebowanie organizmu na żelazo znacznie wzrasta w okresie dojrzewania z uwagi na intensywne tempo rozwoju, pojawienie się miesiączki u dziewcząt oraz zwiększenie się poziomu hemoglobiny u chłopców. Ponadto w okresie ciąży zapotrzebowanie na naturalne żelazo jest również wyższe ze względu na pokrycie potrzeb tkanek płodu, łożyska i rosnącej masy hemoglobiny, zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze ciąży. Kobiety wymagają większych ilości naturalnego żelaza niż mężczyźni, co wynika z miesiączkowania oraz niższych zasobów żelaza w organizmie. Dorosłe kobiety w wieku 19-50 lat powinny spożywać każdego dnia średnio 18 mg żelaza, zaś kobiety ciężarne (niezależnie od wieku) aż 27 mg. Z kolei wszystkie dziewczęta po wystąpieniu miesiączki powinny dostarczać codziennie 15 mg żelaza aż do ukończenia 18 lat. Natomiast dorośli mężczyźni powyżej 19 lat powinni spożywać mniej więcej 10 mg żelaza wraz z dietą.
Niedobór żelaza – objawy i przyczyny
Niedobór żelaza prowadzi do rozwoju niedokrwistości, która może wynikać z niskiej zawartości dobrze przyswajalnego naturalnego żelaza w diecie i/lub zaburzeń wchłaniania tego mikroskładnika odżywczego w przewodzie pokarmowym. Znaczny niedobór żelaza w organizmie może być również spowodowany infekcją, obfitym krwawieniem, przewlekłym stanem zapalnym, chorobą nowotworową, chorobą żołądka i jelit przebiegającą z upośledzeniem wchłaniania składników odżywczych, resekcją odcinka jelita cienkiego, intensywnym uprawianiem sportu (zwłaszcza dyscyplin ultra-wytrzymałościowych) oraz wrodzonym lub nabytym deficytem transferyny. Do najczęściej występujących objawów niedokrwistości z niedoboru żelaza zalicza się zmęczenie, drażliwość, osłabienie odporności, zaburzenia koncentracji, bóle i zawroty głowy, pogorszenie wydolności psychofizycznej, pękające kąciki ust, bladość śluzówek i spojówek, łamliwość włosów i paznokci, wypadanie włosów, a także szorstkość, bladość i suchość skóry. Niedokrwistość z niedoboru żelaza, która występuje w pierwszym lub drugim trymestrze ciąży zwiększa ryzyko przedwczesnego porodu oraz urodzenia dziecka z niską masą urodzeniową ciała. Ponadto niedobór naturalnego żelaza w organizmie może przyczyniać się do wzrostu poziomu metali ciężkich (głównie kadmu i ołowiu) we krwi.
Warto nadmienić również o tym, że pogorszenie wchłaniania naturalnego żelaza z przewodu pokarmowego może wystąpić u osób długotrwale przyjmujących popularne leki zmniejszające wydzielanie kwaśnej treści żołądkowej, a mianowicie inhibitory pompy protonowej (np. omeprazol lub lanzoprazol) oraz antagonistów receptora histaminowego H2. Dobrze wiadomo, że kwas solny w żołądku jest niezbędny do wchłaniania naturalnego żelaza w formie niehemowej, ponieważ umożliwia jego uwalnianie z soli zawartych w żywności. Dlatego też zmniejszenie kwasowości soku żołądkowego prowadzi do ograniczenia wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego. Przyswajanie naturalnego żelaza mogą zaburzać też leki stosowane w celu zmniejszenia stężenia cholesterolu w surowicy krwi, takie jak cholestyramina i kolestypol, które zaliczane są do leków z grupy żywic jonowymiennych. Oprócz tego niedobory miedzi i/lub witaminy A w organizmie mogą nasilać objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza, ponieważ wspomagają one wchłanianie żelaza w jelitach oraz jego metabolizm.
Suplementacja naturalnym żelazem – wskazania
Wedle najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników suplementację dobrze przyswajalnym preparatem żelaza (np. diglicynian żelaza) w dawce do 30 mg na dobę należy wdrożyć przed 16. tygodniem ciąży u tych kobiet, u których stwierdza się niedokrwistość z niedoboru żelaza (hemoglobina <11 g/dL i stężenie ferrytyny <60 µg/L). Kobiety ciężarne, u których po dłuższym czasie stosowania zalecanych dawek żelaza (np. w postaci chelatu żelaza) nie stwierdzono wzrostu stężenia hemoglobiny i ferrytyny we krwi, mogą wymagać zwiększenia dawki przyjmowanego preparatu.
Przeprowadzone badania wykazały, że wegetarianie częściej mają niższe zapasy żelaza zmagazynowanego w ustroju (ferrytyny w surowicy) aniżeli niewegetarianie. Amerykański Instytut Medycyny w swoich zaleceniach wskazuje, że zapotrzebowanie na żelazo w grupie wegan i wegetarian jest nawet 1,8 razy wyższe niż u osób spożywających mięso i inne produkty pochodzenia zwierzęcego. Wynika to z faktu, że wegetarianie (za wyjątkiem pesco- i semiwegetarian) nie spożywają w ogóle mięsa, ani ryb i owoców morza (źródeł organicznego żelaza), natomiast opierają swoją dietę głównie na produktach pochodzenia roślinnego, które zawierają naturalne żelazo niehemowe o bardzo niskiej biodostępności. Weganie i wegatarianie powinni zatem regularnie monitorować gospodarkę żelazową, aw razie stwierdzenia niedokrwistości należy rozważyć suplementację dobrze przyswajalnego żelaza (np. diglicynianu żelaza) pod kontrolą lekarza.
Oprócz kobiet ciężarnych oraz wegan i wegetarian do osób, które znajdują się w grupie ryzyka rozwoju niedokrwistości z niedoboru żelaza iz tego powodu mogą wymagać dodatkowej suplementacji żelaza, zalicza się:
Kobiety obficie miesiączkujące
Sportowców (zwłaszcza płci żeńskiej oraz tych uprawiających dyscypliny ultra-wytrzymałościowe)
Według zaleceń wielu europejskich i północnoamerykańskich towarzystw naukowych (m.in. Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci – ESPGHAN oraz Amerykańskiej Akademii Pediatrii – AAP) bezwzględnym wskazaniem do stosowania suplementacji żelaza (np. preparatu zawierającego żelazo organiczne) u dzieci są następujące sytuacje:
dzieci urodzone przedwcześnie (w wypadku dzieci karmionych piersią suplementacja żelaza od 1. miesiąca życia)
dzieci z niską urodzeniową masą ciała (do 2500 g)
dzieci ze zmniejszonym stężeniem hemoglobiny w okresie noworodkowym
dzieci narażone na utratę krwi w okresie porodowym
dzieci z ciąż mnogich
dzieci, których matki miały stwierdzoną niedokrwistość w okresie ciąży
Dzieci spełniające co najmniej jeden z powyższych kryteriów powinny otrzymywać doustną suplementację żelaza (np. żelazo organiczne) w dobowej dawce 2 mg na każdy kg masy ciała zwykle od 3. do 12. miesiąca życia, nawet w przypadku prawidłowego wyniku badania morfologii krwi i prawidłowych wartości pozostałych parametrów gospodarki żelazowej. Zaś wśród wskazań względnych do doustnej suplementacji żelaza (np. płynnego żelaza) u dzieci, wymienia się:
okres intensywnego rozwoju, zwłaszcza u dziewcząt w okresie pokwitania
nawracające infekcje układu oddechowego i pokarmowego
Dzieci, które spełniają powyższe kryteria powinny stosować doustną suplementację żelaza (np. naturalne żelazo w płynie) w dziennej dawce 2 mg na każdy kg masy ciała aż do czasu ustąpienia zmian.
Suplementacja żelaza – jaka forma żelaza jest najlepsza?
Żelazo występuje nie tylko w żywności (organiczne żelazo i jonowe, nieorganiczne żelazo), lecz również w lekach i suplementach diety. Dostępne na polskim rynku farmaceutycznym preparaty zawierają zwykle żelazo w płynie, tabletkach, kapsułkach, proszku lub kroplach. W lekach i suplementach diety najczęściej znajduje się organiczne żelazo, np. fumaran żelaza (II) czy pirofosforan żelaza (III), chelat żelaza (diglicynian żelaza), a także sole, takie jak siarczan żelaza, glukonian żelaza i cytrynian żelaza, jak również liposomalne żelazo. Nie ulega wątpliwości, że żelazo w postaci leków i suplementów diety cechuje się znacznie wyższą rozpuszczalnością w wodzie w porównaniu do naturalnego żelaza znajdującego się w żywności, dlatego też ma lepszą biodostępność. Żelazo dostępne w formie leków i suplementów diety (w różnych postaciach chemicznych) występuje w odmiennych ilościach, np. fumaran żelaza (organiczne żelazo) zawiera 33% żelaza elementarnego, siarczan żelaza 20%, zaś glukonian żelaza tylko 12%. Do chwili obecnej nie ustalono jednoznacznie optymalnego doustnego preparatu żelaza, jego dawki, ani czasu stosowania u osób dorosłych ze stwierdzoną niedokrwistością z niedoboru żelaza. Na podstawie dostępnych danych literaturowych najczęściej wskazuje się dobową dawkę na poziomie 50–100 mg żelaza, choć mniejsze dawki wynoszące nawet 30 mg również mogą być skuteczne w leczeniu niedokrwistości z niedoboru żelaza u dorosłych. Przeprowadzone badania wykazały, że wyższe dawki doustnych preparatów żelaza nie tylko nie wpływają na lepsze wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego, lecz wręcz je zmniejszają. Wynika to ze zwiększenia stężenia hepcydyny, czyli białka hamującego jelitowe wchłanianie naturalnego żelaza, do którego dochodzi podczas stosowania większych niż możliwe do przyswojenia dawek żelaza. Biorąc pod uwagę efektywność leczenia i tolerancji korzystnie wypada proteinianobursztynian żelaza (III) – kompleks żelazowo-białkowy trójwartościowego żelaza związanego z sukcynylowanymi białkami mleka, którego skuteczność potwierdzają liczne badania kliniczne z randomizacją.
Jak prawidłowo brać organiczne żelazo?
Warto pamiętać o tym, że wchłanianie naturalnego żelaza w płynie lub w innej formie można znacząco polepszyć przyjmując preparat na czczo oraz na przykład w połączeniu z witaminą A i C, nie popijając go jednocześnie napojem alkalizującym (np. mlekiem krowim lub napojem roślinnym). Osoby regularnie przyjmujące leki z grupy inhibitorów pompy protonowej (IPP) lub antagonistów receptorów histaminowych H2 (blokery H2) powinny brać chelat żelaza (diglicynian żelaza) w dużym odstępie czasowym od przyjęcia dawki leku, najlepiej około 3–4 godzin. Biorąc pod uwagę fizjologię wchłaniania żelaza z przewodu pokarmowego, obecnie sugeruje się stosowanie doustnych preparatów zawierających chelat żelaza (diglicynian żelaza) o niższej zawartości żelaza raz dziennie, a nawet co drugi dzień. Taka suplementacja może się wiązać z rzadszym występowaniem potencjalnych działań niepożądanych wynikających ze stosowania leku lub suplementu diety zawierającego organiczne żelazo.
Bibliografia 1. Scientific Opinion on Dietary Reference Values for iron. EFSA Panel on Dietetic Products, Nutrition and Allergies (NDA). EFSA Journal 2015, 13(10), 4254. 2. Pawlak R, Berger J, Hines I.: Iron Status of Vegetarian Adults: A Review of Literature. Am J Lifestyle Med. 2016 Dec 16;12(6):486-498. 3. da Silva Lopes K., Takemoto Y., Garcia‐Casal M.N., et al.: Nutrition‐specific interventions for preventing and controlling anaemia throughout the life cycle: an overview of systematic reviews. Cochrane Database Syst Rev. 2018 Aug; 2018(8): CD013092. 4. Houston BL, Hurrie D, Graham J, et al.: Efficacy of iron supplementation on fatigue and physical capacity in non-anaemic iron-deficient adults: a systematic review of randomised controlled trials. BMJ Open. 2018 Apr 5;8(4):e019240. 5. Haider LM, Schwingshackl L, Hoffmann G, et al.: The effect of vegetarian diets on iron status in adults: A systematic review and meta-analysis. Crit Rev Food Sci Nutr. 2018 May 24;58(8):1359-1374. 6. Vonderheid S.C., Tussing-Humphreys L., Park C., et al.: A Systematic Review and Meta-Analysis on the Effects of Probiotic Species on Iron Absorption and Iron Status. 2019 Dec 3;11(12). pii: E2938. 7. Jarosz M, Rychlik E, Stoś K. i wsp.: Normy żywienia dla populacji polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020. 8. Mattiello V, Schmugge M, Hengartner H, et al.: Diagnosis and management of iron deficiency in children with or without anemia: consensus recommendations of the SPOG Pediatric Hematology Working Group. Europ. J. Pediatr., 2020; 179: 527–545. 9. Wiesner A, Paśko P.: Stosowanie suplementów u kobiet ciężarnych w świetle najnowszych rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Farm Pol, 2021, 77 (1): 40–47. 10. Stevens GA, Paciorek CJ, Flores-Urrutia MC, et al.: National, regional, and global estimates of anaemia by severity in women and children for 2000-19: a pooled analysis of population-representative data. Lancet Glob Health. 2022 May;10(5):e627-e639. 11. Charlebois E, Pantopoulos K.: Nutritional Aspects of Iron in Health and Disease. Nutrients. 2023 May 24;15(11):2441. 12. Hansen R, Sejer EPF, Holm C, et al.: Iron supplements in pregnant women with normal iron status: A systematic review and meta-analysis. Acta Obstet Gynecol Scand. 2023 Sep;102(9):1147-1158. 13. Andersen CT, Marsden DM, Duggan CP, et al.: Oral iron supplementation and anaemia in children according to schedule, duration, dose and cosupplementation: a systematic review and meta-analysis of 129 randomised trials. BMJ Glob Health. 2023 Feb;8(2):e010745. 14. Gutema BT, Sorrie MB, Megersa ND, et al.: Effects of iron supplementation on cognitive development in school-age children: Systematic review and meta-analysis. PLoS One. 2023 Jun 27;18(6):e0287703. 15. Correnti M, Gammella E, Cairo G, et al.: Iron Absorption: Molecular and Pathophysiological Aspects. Metabolites. 2024 Apr 17;14(4):228. 16. Latunde-Dada GO.: Iron Intake and Human Health. Nutrients. 2024 Jan 8;16(2):206. 17. Šmid AN, Golja P, Hadžić V, et al.: Effects of Oral Iron Supplementation on Blood Iron Status in Athletes: A Systematic Review, Meta-Analysis and Meta-Regression of Randomized Controlled Trials. Sports Med. 2024 May;54(5):1231-1247. 18. Pietrzak A.: Effective iron treatment – principles of treatment in isolated deficiency and with anemia. Lekarz POZ. 2024;10(1):57-64.
Żelazo pełni wiele istotnych funkcji w organizmie człowieka. Deficyt żelaza należy do jednych z najbardziej rozpowszechnionych niedoborów spośród innych składników odżywczych na świecie i jest jedną z głównych przyczyn anemii. Badania, w których oceniano biodostępność żelaza wykazały, że forma suplementacji żelaza jest równie ważna jak dawka w poprawie parametrów czerwonokrwinkowych. Organizm pozyskuje żelazo z żywności w dwóch postaciach: żelaza hemowego i niehemowego. Żelazo hemowe jest znacznie lepiej przyswajalne i znajduje się w produktach mięsnych, podrobach i rybach. Źródłem żelaza niehemowego są produkty roślinne, ale już znacznie mniej przyswajalne. W zdrowej i zbilansowanej diecie codziennie przyjmowane jest około 1-5 mg żelaza hemowego i 5-15 mg żelaza elementarnego, z czego tylko 1-2 mg jest ostatecznie wchłaniane, głównie w dwunastnicy i jelicie cienkim.
Formy żelaza – diglicynian żelaza
W preparatach żelazo może występować w dwóch stopniach utlenienia (+2 i +3). Najbardziej powszechną formą zawartą w suplementach są sole żelaza, z powodu niskiej ceny i łatwej dostępności na rynku. Zalicza się do nich siarczan żelaza, glukonian żelaza, fumaran żelaza, askorbinian żelaza. Biodostępność tych form żelaza jest niska, w ilości poniżej 20% jest absorbowane przez dwunastnicę, a reszta przechodzi niewchłonięta do okrężnicy. Z tego powodu suplementacja żelazem wymaga wysokich dawek terapeutycznych, które podrażniają wyściółkę żołądka i mogą powodować skutki uboczne ze strony przewodu pokarmowego.
Chelat, czyli diglicynian żelaza składa się z 2 cząsteczek glicyny (aminokwasu) związanych z kationem żelazawym złożonym wiązaniami kowalencyjnymi i koordynacyjnymi oraz charakteryzuje się wysoką stabilnością. Diglicynian żelaza wyróżnia się co najmniej 2-krotnie wyższą biodostępnością niż konwencjonalne sole żelaza. Z powodu lepszej wchłanialności w komórkach błony śluzowej jelit, zmniejszone jest ryzyko wystąpienia niekorzystnych skutków ubocznych ze strony przewodu pokarmowego. Tym bardziej, że w celu osiągnięcia wymaganych rezultatów wystarczą mniejsze dawki diglicynianu żelaza niż innych form żelaza, w tym soli żelaza. W dodatku budowa chemiczna chelatu żelaza jest odporna na wiązanie przez inhibitory wchłaniania żelaza, takie jak fityniany (zawarte m.in w zbożach), fosforany i błonnik pokarmowy. Niższa dawka żelaza będzie także bezpieczniejsza u osób przeciążonych żelazem albo ze zwiększoną ekspresją hepcydyny z powodu obecnego stanu zapalnego lub niektórych chorób.
Badania potwierdzające przewagę diglicynianu żelaza nad innymi formami
W badaniu Bumrungpert A. i wsp. porównującym wpływ suplementacji żelaza w postaci diglicynianu żelaza, kwasem folinowym i multiwitaminami z fumaranem żelaza, zauważono lepszą poprawę wskaźników hematologicznych, wchłanianie żelaza, jakość życia i masę urodzeniową noworodków u kobiet w ciąży stosujących pierwszy zestaw. Ponadto suplementacja diglicynianem żelaza i kwasem folinowym wykazała podobny efekt jak fumaranem żelaza, lecz przy niższej dawce żelaza pierwiastkowego (24 mg w porównaniu z 66 mg) oraz przyniosła mniej skutków ubocznych. Szarfarca i wsp. wykazali, że żelazo w dawce 30 mg w postaci diglicynianu jest równie skuteczne jak 120 mg siarczanu żelaza w prewencji niedokrwistości z niedoboru żelaza u nastolatków. W dodatku diglicynian żelaza wywoływał bardziej długotrwałą poprawę poziomu ferrytyny. W metaanalizie Fischera J. i wsp. oceniającej wpływ suplementacji żelaza w postaci diglicynianu żelaza w porównaniu z innymi formami żelaza na stężenie hemoglobiny i ferrytyny, wykazano, że stężenie hemoglobiny było wyższe u osób otrzymujących diglicynian żelaza w porównaniu z osobami przyjmującymi inne suplementy żelaza.
Na przyswajanie i metabolizm żelaza wpływa obecność innych składników odżywczych. Obecność witaminy C i kwasu żołądkowego ułatwiają wchłanianie żelaza, w dodatku kwas askorbinowy ma właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne. Jest to pomocne w obniżeniu poziomu hepcydyny, która wzrasta w odpowiedzi na infekcję i stan zapalny, a jej podniesiony poziom zmniejsza wchłanianie żelaza. Ponadto wykazano, że witaminy z grupy B, a szczególnie kwas foliowy w połączeniu z suplementacją chelatem żelaza okazuje się bardziej skuteczny niż samo żelazo.
Warto zaznaczyć, że suplementacja żelazem najczęściej jest zalecana w anemii, która może również wynikać z innych niedoborów, w tym składników mineralnych takich jak: miedź, cynk, mangan, molibden i kobalt oraz witaminy B12 i kwasu foliowego. Z tego powodu zadbanie w diecie i suplementacji o wszystkie niezbędne krwiotwórcze składniki pomoże osiągnąć najlepszy efekt i samopoczucie.
Wnioski – diglicynian żelaza
Diglicynian żelaza charakteryzuje się najlepszym wchłanianiem, jednocześnie zachowując lepszą tolerancję ze strony przewodu pokarmowego w porównaniu do innych postaci chemicznych. Ponadto wystarczy zastosować niższą dawkę, niż innych form żelaza, osiągając ten sam efekt. Warto zaznaczyć, że nadmiar żelaza obecny w komórkach i tkankach powoduje zaburzenie homeostazy redoks, czyli zwiększa poziom stresu oksydacyjnego w organizmie, dlatego suplementacja żelazem powinna być przemyślana i z zastosowaniem odpowiedniej formy oraz dawki.
Bibliografia: Fischer JAJ, Cherian AM, Bone JN, Karakochuk CD. Wpływ doustnej suplementacji diglicynianu żelaza na stężenie hemoglobiny i ferrytyny u dorosłych i dzieci: przegląd systematyczny i metaanaliza randomizowanych badań kontrolowanych. Nutr Rev. 2023 10 lipca; 81(8):904-920. Bumrungpert A, Pavadhgul P, Piromsawasdi T, Mozafari MR. Efficacy and Safety of Ferrous Bisglycinate and Folinic Acid in the Control of Iron Deficiency in Pregnant Women: A Randomized, Controlled Trial. Nutrients. 2022 Jan 20;14(3):452. Galaris D, Barbouti A, Pantopoulos K. Iron homeostasis and oxidative stress: An intimate relationship. Biochim Biophys Acta Mol Cell Res. 2019 Dec;1866(12):118535. Kumar A, Sharma E, Marley A, Samaan MA, Brookes MJ. Niedokrwistość z niedoboru żelaza: patofizjologia, ocena, praktyczne postępowanie. BMJ Open Gastroenterol. 2022 styczeń; 9(1):E000759. Nemeth E, Ganz T. Interakcja hepcydyna-ferroportyna kontroluje ogólnoustrojową homeostazę żelaza. Int J Mol Sci. 2021 17 czerwca; 22(12):6493. Jeng SS, Chen YH. Association of Zinc with Anemia. Nutrients. 2022 Nov 20;14(22):4918. Lo JO, Benson AE, Martens KL, Hedges MA, McMurry HS, DeLoughery T, Aslan JE, Shatzel JJ. Rola żelaza doustnego w leczeniu osób dorosłych z niedoborem żelaza. Eur J Haematol. 2023 Luty; 110(2):123-130.
Dietetyk Kliniczny, Psychodietetyk
mgr Pamela Gałka
Zarządzaj zgodą
Aby zapewnić jak najlepsze wrażenia, korzystamy z technologii, takich jak pliki cookie, do przechowywania i/lub uzyskiwania dostępu do informacji o urządzeniu. Zgoda na te technologie pozwoli nam przetwarzać dane, takie jak zachowanie podczas przeglądania lub unikalne identyfikatory na tej stronie. Brak wyrażenia zgody lub wycofanie zgody może niekorzystnie wpłynąć na niektóre cechy i funkcje.
Funkcjonalne
Zawsze aktywne
Przechowywanie lub dostęp do danych technicznych jest ściśle konieczny do uzasadnionego celu umożliwienia korzystania z konkretnej usługi wyraźnie żądanej przez subskrybenta lub użytkownika, lub wyłącznie w celu przeprowadzenia transmisji komunikatu przez sieć łączności elektronicznej.
Preferencje
Przechowywanie lub dostęp techniczny jest niezbędny do uzasadnionego celu przechowywania preferencji, o które nie prosi subskrybent lub użytkownik.
Statystyka
Przechowywanie techniczne lub dostęp, który jest używany wyłącznie do celów statystycznych.Przechowywanie techniczne lub dostęp, który jest używany wyłącznie do anonimowych celów statystycznych. Bez wezwania do sądu, dobrowolnego podporządkowania się dostawcy usług internetowych lub dodatkowych zapisów od strony trzeciej, informacje przechowywane lub pobierane wyłącznie w tym celu zwykle nie mogą być wykorzystywane do identyfikacji użytkownika.
Marketing
Przechowywanie lub dostęp techniczny jest wymagany do tworzenia profili użytkowników w celu wysyłania reklam lub śledzenia użytkownika na stronie internetowej lub na kilku stronach internetowych w podobnych celach marketingowych.