Żelazo (Fe) to pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jego oznaczenie we krwi jest jednym z kluczowych badań diagnostycznych, które pomagają ocenić gospodarkę żelazową i stan zdrowia pacjenta. Zarówno niedobór, jak i nadmiar żelaza mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, takich jak niedokrwistość czy hemochromatoza.
Znaczenie żelaza w organizmie
Żelazo jest składnikiem hemoglobiny, mioglobiny oraz wielu enzymów biorących udział w metabolizmie energetycznym i syntezie DNA. Jego podstawowe funkcje obejmują:
- Transport tlenu: Żelazo w hemoglobinie umożliwia przenoszenie tlenu z płuc do tkanek.
- Magazynowanie tlenu: Mioglobina w mięśniach przechowuje tlen, wspierając pracę mięśni.
- Wsparcie układu odpornościowego: Żelazo jest niezbędne dla funkcji leukocytów i odpowiedzi immunologicznej.
- Produkcję energii: Żelazo uczestniczy w procesach metabolicznych, takich jak cykl Krebsa i łańcuch oddechowy.
Badanie żelaza we krwi
Wskazania do badania
Badanie poziomu żelaza jest zalecane w przypadku:
- Objawów niedokrwistości, takich jak zmęczenie, bladość, osłabienie,
- Podejrzenia hemochromatozy (nadmiaru żelaza),
- Oceny niedoborów żywieniowych,
- Monitorowania terapii suplementami żelaza,
- Chorób przewlekłych wpływających na gospodarkę żelazową, np. chorób nerek czy nowotworów.
Parametry oceniające gospodarkę żelazową
- Żelazo w surowicy: Ocenia ilość żelaza związanego z transferyną, białkiem transportującym.
- Ferrytyna: Reprezentuje zapasy żelaza w organizmie.
- TIBC (całkowita zdolność wiązania żelaza): Określa zdolność transferyny do wiązania żelaza.
- Wysycenie transferyny: Stosunek żelaza do TIBC, wyrażony w procentach.
- Hemoglobina i hematokryt: Ważne w diagnostyce niedokrwistości.
Normy dla żelaza i innych parametrów
Żelazo w surowicy
- Kobiety: 60–160 µg/dl
- Mężczyźni: 70–180 µg/dl
- Dzieci: 50–120 µg/dl
Ferrytyna
- Kobiety: 15–150 ng/ml
- Mężczyźni: 30–400 ng/ml
- Dzieci: 7–140 ng/ml
TIBC
250–400 µg/dl
Wysycenie transferyny
20–50%
Niedokrwistość z niedoboru żelaza
Niedokrwistość z niedoboru żelaza (anemia mikrocytarna) jest najczęstszą formą niedokrwistości na świecie. Występuje, gdy ilość żelaza dostępnego dla organizmu jest niewystarczająca do produkcji odpowiedniej ilości hemoglobiny.
Przyczyny niedokrwistości
- Niedostateczna podaż: Uboga dieta lub niewłaściwe wchłanianie żelaza, np. w celiakii.
- Zwiększone zapotrzebowanie: Ciąża, okres dojrzewania.
- Utrata krwi: Obfite miesiączki, krwawienia z przewodu pokarmowego.
Objawy niedokrwistości
- Zmęczenie, osłabienie,
- Bladość skóry,
- Łamliwe włosy i paznokcie,
- Zawroty głowy, kołatanie serca,
- Zimne dłonie i stopy.
Wyniki laboratoryjne w niedokrwistości
- Żelazo: Niskie,
- Ferrytyna: Obniżona,
- TIBC: Zwiększone,
- Wysycenie transferyny: <20%.
Hemochromatoza – nadmiar żelaza
Hemochromatoza to choroba metaboliczna, w której dochodzi do nadmiernego magazynowania żelaza w tkankach i narządach, prowadząc do ich uszkodzenia.
Przyczyny hemochromatozy
- Pierwotna (genetyczna): Mutacja genu HFE, która powoduje zwiększone wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego.
- Wtórna: Powikłanie przewlekłych transfuzji, talasemii lub innych chorób przewlekłych.
Objawy hemochromatozy
- Przewlekłe zmęczenie,
- Bóle stawów,
- Ciemne przebarwienia skóry („brązowa cukrzyca”),
- Hepatomegalia (powiększenie wątroby),
- Zaburzenia rytmu serca.
Wyniki laboratoryjne w hemochromatozie
- Żelazo: Podwyższone,
- Ferrytyna: Znacząco podwyższona (>1000 ng/ml w zaawansowanych przypadkach),
- Wysycenie transferyny: >50%,
- TIBC: Obniżone.
Powikłania hemochromatozy
- Marskość wątroby,
- Cukrzyca,
- Kardiomiopatia,
- Nowotwory wątroby.
Podsumowanie
Badanie poziomu żelaza w surowicy oraz związanych z nim parametrów (ferrytyny, TIBC, wysycenia transferyny) to kluczowy element diagnostyki niedoborów i nadmiarów żelaza. Niedokrwistość z niedoboru żelaza wymaga szybkiego rozpoznania i leczenia suplementami żelaza oraz eliminacji przyczyn niedoboru. Hemochromatoza wymaga wczesnej diagnostyki i interwencji, takich jak flebotomie (upusty krwi), aby zapobiec uszkodzeniom narządów. Regularne badania i konsultacje z lekarzem pozwalają utrzymać prawidłową gospodarkę żelazową i zapobiec poważnym konsekwencjom zdrowotnym.