Żelazo jest niezbędnym minerałem, który musi być dostarczony z diety w celu prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jeśli z diety nie udaje się zaspokoić potrzeb organizmu, pozostaje suplementacja. Rynek prześciga się różnymi rodzajami preparatów zawierających żelazo. Jednak każde z nich może mieć inny poziom skuteczności i bezpieczeństwa oraz wysokość ryzyka wystąpienia dolegliwości pokarmowych. Przed kupnem produktu warto zorientować się w różnicach i zaletach poszczególnych produktów, by później nie żałować wyboru.
Formy chemiczne produktów z żelazem
W suplementach przeważnie można znaleźć sole żelaza dwu- i trójwartościowego, np. glukonian żelaza, siarczan żelaza, cytrynian żelaza. Do postaci organicznych tego pierwiastka zalicza się chelat aminokwasowy żelaza (diglicynian żelaza). Ten ostatni zbudowany jest z 2 cząsteczek glicyny połączonych z kationem żelaza, jako forma dwuwartościowa (II). Żelazo jako Fe 2+ jest bezpośrednio wchłaniane, w przeciwieństwie do Fe 3+, które musi być przekształcone. Natomiast glicyna jest aminokwasem naturalnie występującym w żywności. W organizmie jest również syntetyzowana, zaspokajając podstawowe potrzeby fizjologiczne. Można też suplementować ten związek, m. in. w celu lepszego zasypiania. Siarczan żelaza jest jednym z najpopularniejszych produkowanych związków, lecz zauważono jego negatywny wpływ na układ pokarmowy. Z tego względu powoli odchodzi się od zalecania tej formy i w odpowiedzi na potrzeby konsumentów coraz częściej spotyka się w preparatach diglicynian żelaza. Tym bardziej, że nieorganiczne formy potrzebują wielu mechanizmów dla przyswojenia, a i tak część minerału nie zostaje wchłonięta w jelitach, tylko wydalona.
Zalety chelatu żelaza
Wysoka przyswajalność żelaza
Oszacowano, że forma aminokwasowa wchłania się nawet 2 razy lepiej niż sole żelaza. Lepsza przyswajalność tej formy sprawia, że pozostałości tego minerału nie zalegają w jelitach, co powodowałoby ich podrażnienie. W dodatku nie ma potrzeby stosowania wysokich dawek, aby osiągnąć pożądany rezultat. Tym bardziej, że nadmiar żelaza powoduje zwiększenie ilości wolnych rodników oraz wzrost poziomu hepcydyny. Hepcydyna odpowiada za regulację gospodarki żelazowej w organizmie, a jej zwiększony poziom niestety hamuje wchłanianie żelaza w jelitach, w jakiejkolwiek formie. Z tego względu nie warto ,,pobudzać’’ tego związku wysokimi dawkami1. Ponadto diglicynian żelaza charakteryzuje się niską masą cząsteczkową co ułatwia szybsze wchłanianie w porównaniu z tymi większymi cząstkami, jak np. siarczan.
W badaniu Dogue X. i wsp. uczniowe przyjmowali 30 mg na dzień siarczanu żelaza lub chelatu żelaza. Wyższe stężenie ferrytyny miała grupa stosująca aminokwasowy preparat niż druga grupa z siarczanem. W innym badaniu dzieci, które przyjmowały chelat miały znacznie wyższy wzrost ferrytyny i hemoglobiny (MCH), w porównaniu do żelaza polimaltozowego. W dodatku wchłanianie diglicynianu było proporcjonalne do niedoboru, co zmniejsza ryzyko przedawkowania2. Chelat żelaza jest używany także w celu fortyfikacji mleka, pszenicy, mąki kukurydzianej i wykazano, że osiąga lepsze wyniki we wchłanialności niż siarczan żelaza3.
Łagodność dla przewodu pokarmowego
Stosowanie preparatów z żelazem wiąże się często z dolegliwościami z przewodu pokarmowego, takimi jak: zaparcia, nudności, bóle brzucha, wymioty i biegunka. Najczęściej to właśnie siarczan żelaza ma takie skutki uboczne4. Skutkuje to często zaniedbaniem w regularnym uzupełnianiu brakującego minerału i lękiem przed złym samopoczuciem. Ponadto forma ta dzięki temu, że nie podrażnia błony śluzowej jelit, to nie powoduje ich rozszczelnienia, by różne niewskazane związki nie przenikały do krwi5. Nadmiar żelaza, szczególnie ten zalegający w jelitach może modyfikować skład mikrobiomu, zwiększając ilość bakterii patogennych. Im wyższa wchłanialność, tym mniejsze prawdopodobieństwo niekorzystnych zmian w jelitach6.
Odporność na czynniki zaburzające wchłanianie
Przyswajalność omawianego minerału jest zaburzana przez obecność różnych związków w żywności, z którymi tworzy nierozpuszczalne związki. Z tego powodu zaleca się nie łączenie preparatów bogatych w ten związek z np. kawą czy wysokobłonnikowymi posiłkami itp. Kawa potrafi obniżyć wchłanianie nawet o 50%, co w dłuższej perspektywie może spowodować niewielkie rezultaty w poprawie parametrów żelaza7. Postać chemiczna diglicynianu żelaza jest odporna na powstawanie wspomnianych nierozpuszczalnych związków z substancjami takimi jak garbniki, kwas fitynowy, czy szczawiany. To pozwala na wysoką biodostępność tej formy i jej przewagę nad innymi. Osoby chcące uzupełnić ten pierwiastek nie muszą się martwić o to co znajduje się w posiłku, tylko mogą przyjąć preparat kiedy mają na to ochotę i taką możliwość. Nie potrzeba też zwiększania dawki z powodu ryzyka zaburzeń wchłaniania.
Bibliografia:
1Fischer JAJ, Cherian AM, Bone JN, Karakochuk CD. Wpływ doustnej suplementacji diglicynianu żelaza na stężenie hemoglobiny i ferrytyny u dorosłych i dzieci: przegląd systematyczny i metaanaliza randomizowanych badań kontrolowanych. Nutr Rev. 2023 10 lipca; 81(8):904-920.
2Name JJ, Vasconcelos AR, Valzachi Rocha Maluf MC. Iron Bisglycinate Chelate and Polymaltose Iron for the Treatment of Iron Deficiency Anemia: A Pilot Randomized Trial. Curr Pediatr Rev. 2018;14(4):261-268.
3Hertrampf E, Olivares M. Iron amino acid chelates. Int J Vitam Nutr Res. 2004 Nov;74(6):435-43.
4Duque X, Martinez H, Vilchis-Gil J, Mendoza E, Flores-Hernández S, Morán S, Navarro F, Roque-Evangelista V, Serrano A, Mera RM. Effect of supplementation with ferrous sulfate or iron bis-glycinate chelate on ferritin concentration in Mexican schoolchildren: a randomized controlled trial. Nutr J. 2014 Jul 15;13:71.
5Uberti F, Morsanuto V, Ghirlanda S, Molinari C. Iron Absorption from Three Commercially Available Supplements in Gastrointestinal Cell Lines. Nutrients. 2017 Sep 13;9(9):1008.
6Pantopoulos K. Oral iron supplementation: new formulations, old questions. Haematologica. 2024 Sep 1;109(9):2790-2801.
7von Siebenthal HK, Moretti D, Zimmermann MB, Stoffel NU. Effect of dietary factors and time of day on iron absorption from oral iron supplements in iron deficient women. Am J Hematol. 2023 Sep;98(9):1356-1363.
